Մեր պարտքն ու պատասխանատվությունը

Ընդամենը 30-40 տարի առաջ կանխատեսումներ էին հրապարակվում այն մասին, որ ծխի ու գազերի անվերահսկելի արտանետումները մի օր ծածկույթի շերտ կգոյացնեն մթնոլորտում` երկրի վրա առաջացնելով ջերմոցային էֆեկտ: Իր հերթին ջերմոցի վերածված երկրի վրա տեղի կունենա ջերմաստիճանի գլոբալ տաքացում` որպես հետևանք պատճառ դառնալով սառցաշերտերի ու այսբերգների հալոցքին և այլն: Այն ժամանակ այդ կանխատեսման իրականացումը շատ հեռու էր թվում, որովհետև մարդու պատկերացումներում անսահման էր երկրագունդն իր մեծությամբ: Այնինչ տիեզերական չափումներով ինչ-որ ակնթարթ հետո իրականություն դարձան ամենավատթար կանխատեսումները: Ակնառու դարձավ գիտական ճշմարտությունը, որ դարերով ձևավորված սառուցյալ գոտին յուրատեսակ սառցարանի դեր է կատարում Երկիր մոլորակի համար՝ ապահովելով վերջինիս ջերմային հավասարակշռությունը: Եվ այսօր մեր մոլորակը նմանվել է տենդահար հիվանդի, անբնական կլիմայական երևույթները պատուհասում են հողագնդի բոլոր անկյունները, այնպես որ այլևս բնական են ընկալվում կլիմայի մշտական անբնական դրսևորումները:

Երկրի վրա ջրի և ցամաքի ծավալային հարաբերակցությունը համընկնում է մարդու օրգանիզմի հեղուկ և ոչ հեղուկ զանգվածների համամասնության հետ: Ըստ գիտնականների՝ տարբեր բնակլիմայական երևույթների և տիեզերական մարմինների ազդեցությամբ մարդու օրգանիզմում տեղի ունեցող շատ փոփոխություններ, օրինակ՝ արյան ճնշման բարձրացումը, նույնը հիշեցնող երևույթներ են առաջ բերում նաև Երկիր մոլորակի վրա, այսպես՝ ջրային զանգվածները, ճնշում առաջ բերելով, հոսում լցվում են երկրակեղևի շերտերի ու խոռոչների մեջ և այլն: Գուցե այս և այլ համընկնող երևույթները ոչ թե զարմանալի, այլ միանգամայն տրամաբանական ու բնակա՞ն պետք է համարել: Կարելի է հիշել Աստվածաշունչը, որում ասվում է, որ Արարիչը մարդուն ստեղծեց իր պատկերով և նմանությամբ: Մի սերնդի կյանքում դրսևորված ակնառու երևույթ է, թե ինչպես շատ հիվանդություններ (նույն արյան ճնշումը և մեծապես դրանով պայմանավորված սրտանոթային հիվանդությունները) երիտասարդացան ու ստացան համատարած բնույթ:

Այսինքն՝ բումերանգի պես բնությունը վերադարձնում է մեզ այն, ինչ մենք անում ենք իր նկատմամբ: Խորանալով հոռետեսական դատողությունների մեջ՝ գուցե պիտի եզրակացնենք նաև, թե քաղաքակրթական զարգացման ընթացքը մարդ արարածին օրինաչափորեն տանում է դեպի ինքնաոչնչացում, և գուցե այն օրը, երբ մարդը կսթափվի իր արարքների հետևանքների հետ առերեսվելով, այլևս ուշ կլինի ստեղծված իրականությունը շտկելու համար: Իսկ այսօրվա կացությունը պարտավորեցնում է բնապահպանությանը և բնապահպաններին չնայել որպես աղանդի ու աղանդավորների նման մի բանի, այլ գործունեության այս ուղղությունը դիտարկել որպես պետությունների ու ժողովուրդների քաղաքակրթական մակարդակի ցուցիչ:

Այն, ինչ մեր սերնդի աչքի առաջ մեր իսկ հայրենակիցների ձեռքով իրականացավ Հայաստանի անկախացումից ու երկրի ճակատագիրն ինքնուրույնաբար տնօրինելու իրավունքը ձեռք բերելուց հետո, երևի չափազանցրած չենք լինի, եթե անվանենք գիշատչական գործունեություն: Այլևս օտարի իշխանությունը չէր ցամաքեցնում Սևանը և աչք փակում նրա ձկնային պաշարների ոչնչացման վրա, Մոսկվայի հրահանգով չէին թալանվում ազգի ներկա ու գալիք սերունդների սեփականությունը հանդիսացող հանքահումքային պաշարները, անտառները, գետերը բնապահպանական հատուկ նշանակության գոտիները, կենդանական աշխարհը և այլն: Այսինքն՝ տպավորությունը, որն այսօր էլ անցած չէ, այն է, թե մենք մեր երկրի վրա հարձակվել ենք վերջին սերունդը լինելու հոգեբանությամբ: Երբ օրերից մի օր ակնհայտ կդառնա, թե Հայաստանում ինչեր են սեփականաշնորհված կամ հատկացված 99 տարով շահագործման, հարց կծագի, թե կա՞ արդյոք ինչ-որ բան, ինչը սրա կամ նրա սեփականությունը չէ, այլ պատկանում է բոլորին:

Մենք իսկապես կկարողանա՞նք մի օր Սևանի մակարդակը հասցնել անհրաժեշտ նվազագույնին, խողովակների մեջ խցկված և այլ վայրերում հիդրոէլեկտրակայանների ծառայության քշված գետերին վերադարձնել իրենց ցամաքած հուներին և ափամերձ տարածքներին, ձկնային վտառների առջև բացել ձվադրավայրերի ճանապարհը, ապահովագրել անտառներն ու նրանց բնակիչներին, դադարեցնել հանքերի անխնա եւ բնապահպանական առումով վտանգավոր շահագործումը, ապահովել Երևանի բնակլիմայական առողջ համակարգը և ազատագրել մայրաքաղաքը բիզնես հոգեբանությամբ հաշմելուց ու կերպարանախեղելուց:

Բնապահպանական գործունեությունը ևս մշակույթ է, և մեր ներկա քաղաքակրթական մակարդակը պետք է չափվի նաև այն հանգամանքով, թե որչափ ազգային ու պետական կամք, գիտակցություն և քաղաքացիական պատասխանատվություն կարող ենք ի հայտ բերել մեր մեջ` մեր երկիրը պահպանելու և գալիք սերունդներին անվնաս փոխանցելու համար: Բնապահպանական խնդիրները, պետք է այլևս մաս կազմեն մեր մշտական օրակարգերին, ոչ թե շահարկման առարկա, այլ առողջ քննարկումների նյութ դառնան քաղաքական տարբեր ուժերի և թևերի միջև: Դրանք ոչ թե գործիք պետք է ծառայեն այլևայլ օտար ուժերի ձեռքին՝ ներքաղաքական խնդիրներ հրահրելու համար, այլ ընդգրկվեն դպրոցական և բուհական ծրագրերում՝ ընկալվելով որպես անհատ մարդու եւ հավաքականության դաստիարակվածության ու պարկեշտ վարքի դրսեւրումներ:
Պետությունը պետք է ունենա իր բնապահպանական ռազմավարությունը, որը կհանդիսանա կարևոր պայմաններից մեկը կենսագործունեության մյուս ոլորտներում նախաձեռնվող ծրագրերի համար: Պատասխանատվության զգացումը երկրի զավակի եւ քաղաքացու պարտքն է իրեն ծնող երկրի ու միջավայրի հանդեպ:

«Դրօշակ»-ի առաջնորդող,

հունիս, 2020 թ.