Գրականության դասագիրքը եւ խնձորներ ուտելու ժամանակը
Դպրոցական տարիները ծառից պոկած քաղցր խնձորի պես են. ուտում ես, հա՜ ուտում ու չես նկատում, որ խնձորը վերջացավ-գնաց: Էլի ես ուզում ուտել, սիրտդ դեռ չի կշտացել, բայց այգում քեզ հիշեցնում են, որ խնձորենու այդ տեսակը մեկ անգամ է բերք տալիս: Նորից ես ասում.
-Էլի՜:
Նորից են սաստում.
— Հո փոքր երեխա չե՞ս, խնձոր չկա, վերջացել է:
Հետո ծնվում են հուշերը, որ մի քիչ, մի աննշան փոխեն, քաղցրացնեն բերանիդ համը, որ կյանքի դառնության մեջ մնան քաղցրության փոքրիկ կորիզներ…
Այսօր նորից բերանս քաղցրացել է, հարկավոր է մի բան պատմել: Ահա հիշողությունս սկսեց նվագել ականջիս տակ. դա նշանակում է, որ պետք է իջնել այգի…
Երևի չհավատաք, բայց երբ մոտենում էր սեպտեմբերի մեկը՝ ոտքերս թուլանում էին, քիչ էր մնում լացից կծիկ դառնայի, գլորվեի ու փախչեի, որովհետեւ մեր դասարանի Կարենն իր զարհուրելի կերպարանքով (հիմա նկարը նայում եմ, սիրուն, բոյով տղա է) կանգնում էր դիմացս եւ օրս վերածվում էր սարսափ ֆիլմի: Այդչափ մեկ էլ վախենում էի մեր հարևանի «Սիպիկ» անունով շնից, որ պստիկ-մստիկ էր, բայց մի անգամ հասցրել էր ատամիկները խրել ոտքիս մեջ:
Դասամիջոցին Կարեն անունով սարսափը պետք է քաշեր ծամերիցս, կավիճով խզբզեր մեջքիս, տուն գնալիս ծածուկ մի տեղից դուրս գար ու «բըխկ» աներ, մինչեւ տուն վազեր հետեւիցս ու սպառնար, որ բռնելու դեպքում՝ մի լավ կծեծի: Նա առանց խղճի հիշեցնում էր, որ ես եղբայր կամ քույր չունեմ եւ ծեծելու դեպքում ոչ ոք ինձ չի պաշտպանելու: Ես ամենաշատը դրանից էի նեղվում. ուզում էի, որ նա մի հրաշքով անհետանար մեր դասարանից: Դպրոցի ճամփան տեսնում էի իմ գիշերային մղձավանջներում, իսկ լուսադեմին վազում ու պատսպարվում էի մորս անկողնում:
Չարաբաստիկ մի օր ընկեր Սարգսյանը հայտարարեց, որ հայ գրականության դասագրքերը քիչ են ու պետք է 2 հոգով մեկ դասագրքից օգտվենք: Կարենը պետք է ինձանից վերցներ դասագիրքը: Արցունքներս եկան-հավաքվեցին աչքերիս մեջ, ու աչքերս խորտակվեցին:
-Ի՞նչ եղավ,-հարցրեց Սարգսյանը:
-Մի մեծ մոծակ է ընկել աչքը,- ծիծաղեց Կարենը,- շա՜տ մեծ մոծակ է, աչքից էլ մեծ:
Ծիծաղ:
Համարյա լաց:
Երբ Կարենը դասագիրքը բերեց մեր տուն, տատս դրսում մոշի մուրաբա էր եփում: Նա ստիպված եղավ գիրքը փոխանցել տատին: Ես պատուհանից ծածուկ հետեւում էի: Տեսա, որ մի քիչ հոտոտեց մուրաբայի բույրը, էսկողմ-էնկողմ նայեց ու հեռացավ:
Հենց ուզում էի դասագիրքը բացել, միջից քառակուսի թուղթ ընկավ: Թղթում անգրագետ խզբզանք էր. «Յես քեզ սիռում եմ»: Տակն էլ խոցված սիրտ էր նկարված, որից արյուն էր կաթում: Ա՛յ քեզ սարսափ: Դրանից քիչ մնաց սիրտս կանգ առներ: Ոտքերս թուլացան, ձեռքերս էլ շտապեցին թուղթը թաքցնել: Հետո եկավ վախը՝ ինչպե՞ս եմ մորս աչքերին նայելու, ինչպե՞ս եմ դասի գնալու: Էդ քառակուսի թուղթը տակնուվրա էր արել ամեն բան, գլխիս մեջ քառակուսի մտքեր էին շարվել: Մորս աչքերին նայել էլի կլինի, բայց դասի գնա՞լ. բա որ դասարանն իմանա՞, բա որ ծիծաղե՞ն:
Ստիպված էի տատին ասել, որ ատամս ցավում է: Տատս ախուվիշ արեց, մորս ասաց, որ ինձ դասի չտանի: Իսկ այդ ընթացքում բացեց բերանս ու մի քանի հատիկ մեխակ դրեց ատամիս տակ:
-Շատ ես քաղցր ուտում, դրանից է: Սա կօգնի, ամուր սեղմիր ատամներդ, թող մեխակը ճզմվի: Այ կտեսնես, ցավը կանցնի:
-Տա՛տ, ատամս չի ցավում, վախենում եմ դպրոց գնալ,- համարձակվեցի տատի հետ կիսվել, երբ մաման արդեն դպրոց էր գնացել:
-Էդ ո՞նց: Խաբե՞լ ես:
Պատասխանի փոխարեն թուղթը տվեցի տատին:
Տատս վազեց իր սենյակը, ման եկավ ու գտավ ակնոցը: Հետո այնպիսի առոգանությամբ կարդաց թղթին գրված նախադասությունը, ասես թագավորի հրովարտակ էր կարդում: Դրան հաջորդեց բարձր ծիծաղը:
-Ի՞նչ ես ծիծաղում, տա՛տ:
-Ես գիտեի, թե էս աշխարհում քո պապից անգրագետ մարդ չկա, բայց պարզվում է՝ կա:
-Բայց էս աշխարհում իմ պապից ավելի հյուրասեր մարդ չկա,- ասացի նեղացած:
-Հա, բայց գլուխը փորի հետ հեչ կապ չունի:
-Լավ էլ ունի:
-Մի րոպե… Խոսքը էս թղթի կտորի մասին էր, ոչ թե պապիդ: Ասա տեսնեմ՝ ո՞վ է էս Միթխուն Չակրաբորտին*:
Աչքերս պայթեցին արցունքից: Տատին լրջացավ:
-Վախենու՞մ ես դրանից: Ուզու՞մ ես գնամ դրանց տուն ու մահակս մի լավ գլխին տամ:
-Չէ, տա՛տ, վախենում եմ գնալ դպրոց, բա որ բոլորին ասած լինի թղթի մասին:
-Լա՛վ, ինձ ոչ մի բան էլ մի ասա, հարցերդ ինքդ կլուծես,- տատի հայացքը խստության երանգ ստացավ,-վաղը վեր ես կենում ու գնում դասի: Էլ չլսեմ, որ վախենում ես որևէ մեկից:
-Բայց տա՜տ…
-Տատ-մատ չկա՛…
Մտա դասարան. ոչ մեկի դեմքին արտասավոր արտահայտություն չտեսա, ամեն ինչ նույնն էր, անգամ գրատախտակի սրբիչն էր նույն տեղում: Կարենին չնայեցի: Կարծես դասարանում նման մարդ չկար: Նա ինչ-որ պատմություն էր պատմում, ու էնքան բարձր էր պատմում, որ ամբողջ դասարանը նրան լսում էր: Ես սեւագրության տետրիս մեջ վաղվա շարադրությունս էի խզբզում, որ նրան մարդու տեղ չդնեմ…
Դասագրքի մեջ գրություն ուղարկելը մի քանի անգամ կրկնվեց, էլի նույն անգրագետ շարադրանքով, էլի նույն նախադասությունը, էլի նույն խոցված սրտիկը, որից արյուն էր կաթում:
Մի օր գրականության դասին անսպասելի ասաց.
-Ընկեր Սարգսյան, կլինի՞ ես ուրիշ մեկից վերցնեմ գրականության դասագիրքը: Հարմար չէ իրենից վերցնելը:
Մատը տնկեց իմ ուղղությամբ:
— Ինչու՞ չէ հարմար:
-Դե…Անընդհատ ինձ նամակներ է գրում, ու ես արդեն չգիտեմ ինչ անեմ էդ նամակները:
Սուտը հաճախ բարձր ու ինքնավստահ է հնչում. սա նման մի դեպք էր:
Ինձ թվաց՝ դասարանում ամեն բան օրորաց, անգամ գրատախտակը մաքրելու համար նախատեսված ջուրը գոլորշիացավ փոքրիկ դույլի միջից: Բայց տատիս դեմքը հանկարծ հայտնվեց գրատախտակին ու թույլ չտվեց, որ գոլորշիացած ջուրն անձրեւ դառնա: Դասարանը մնաց չոր ու ցամաք:
-Ասացեք, որ ցույց տա նամակներս,- խոսեցի ինքս ինձ համար անսպասելի տոնով:
-Լա՛վ, վերջացրեք, երեխանե՛ր,- ջղայնացավ Սարգսյանը:
-Խնդրում եմ, ասացեք թող ցույց տա էդ նամակները:
Սարգսյանը հայացքը հառեց Կարենին: Կարենը մի պահ շփոթվեց, փախցրեց աչքերը, բայց հետո իրեն հավաքեց ու արագ-արագ պայուսակից ինչ-որ բան հանեց: Նույն քառակուսի թուղթն էր, որի վրա նույն գրությունն էր:
-Ահա, տեսե՛ք, այ այսպիսի բաներ է գրում ինձ:
Դասարանը հռհռաց:
-Նման անգրագետ բան միայն դու կարող ես գրել,- ասաց մեր դասարանի Անուշը,- գնա՛ հայերեն սովորիր:
-Դասերից հետո դու քոնը կստանաս,- ջղայնացավ դասարանի ավագ Արտաշեսը:
Սարգսյանը խնդրեց, որ Կարենը դուրս գա դասարանից:
-Հետո կխոսենք,- հանգիստ ասաց նրա հետեւից:
Դասը շարունակվեց, բայց ինձ անընդհատ թվում էր, թե իմ փոխարեն ուրիշ մարդ է նստած դասին, անծանոթ մի մարդ, ում հետ հենց նոր ծանոթացանք, ում հետ կարելի է ընկերություն անել ու քեզ վստահ զգալ: Ես իմ մեջ գտել էի իմ լավագույն ընկերոջը…
Անցնող տարիները ֆուտբոլի գնդակի պես են՝ անընդհատ գլորվում են, ու միշտ չէ, որ գնդակը հայտնվում է դարպասում եւ խաղավարը հաղթանակ է արձանագրում: Բայց մենք լավագույն ֆուտբոլիստների պես չենք դադարում անընդհատ խաղալ, նորից ու նորից փորձել: Բոլորս ուզում ենք, որ մեր գնդակը հայտնվի դարպասում, բայց հաջողությունը միշտ չի ժպտում: Այս խաղի մեջ կարևոր մի բան կա՝ չկորցնել ազնվությունը եւ կուլ չգնալ խաղին, որովհետեւ գնդակը, մեկ է, գլորվելու է…
Գլորվող գնդակի հետեւից վազելով՝ հասանք ավարտական երեկոյին: Երեկոյան զգեստս էնքան թիթիզ ու էնքան երկար էր, որ հազիվ էի տեղաշարժվում:
- Կարո՞ղ ենք պարել,- մոտեցավ Կարենը:
- Ավելի լավ է Անուշի հետ պարես, շորս հարմար չէ, կներես:
- Չես ներում, չէ՞:
- Ինչը՞:
- Լա՜վ, ես էդպես էլ գիտեի: Դե որ չես պարում, հոգուս թեթեւության համար էս նվերն ընդունիր:
Վալսի հնչյունների ներքո Անուշն ու Կարենը թեթեւ ու սիրուն պարում էին:
Բացեցի նվերի տուփը: Մեջը 6-րդ դասարանի հայ գրականության դասագիրքն էր: Քառակուսի մի թուղթ էլ կար: Թղթի վրա գրված էր. «Յես քեզնից նեռողություն եմ խնդրում»:
Վալսը շարունակվում էր, նրանք հիանալի էին պարում, իսկ ես ժպտում էի աշխարհի ամենաանկեղծ խոստովանությունը ձեռքիս…
Հերմինե Ավագյան
*հնդիկ հայտնի դերասան