Աւետիս Պուլուզեանների ազգային աւանդն ու հաւատոյ հանգանակը. Կարեն Խանլարի

ՀՅԴ գործիչ Աւետիս Պուլուզեանը (1900-1976թթ․) ծնուել է Վանի Շահբաղի գիւղում, քահանայի նահապետական ընտանիքի մէջ։ Նախնական կրթութիւնը ստացել է գիւղի Ղեւոնդեան ծխական դպրոցում եւ ապա 1909թ․ ընդունուել Վարագայ վանքի Խրիմեան Հայրիկի հիմնած Ժառանգաւորաց վարժարան: 1915թ. Վանից նահանջող ժողովրդի հետ մեկնել է Էջմիածին։ 1918 մարտին զինուորագրուել եւ ծառայել է Հայ ազգային ազատագրական պայքարի հերոս Տիգրան Բաղդասարեանի հրամանատարութեան ներքոյ:

1919թ․ հաստատուել է Գիւմրի (Ալէքսանդրապոլ) եւ Հայաստանի խորհրդայնացումից յետոյ գաղթել է Իրանի Թաւրիզ քաղաք, 1921թ․ մայիսին։ 1923 թ. յունուարից, աւելի քան մէկ տարի, ուսուցչութեամբ է զգաղուել Իրաքի Նահր-էլ-Օմարի հայ գաղթականական քէմփում, ուր եւ ամուսնացել է։ Նահր-էլ-Օմարում, Աւետիսը, ՀՅԴ կոմիտէի ղեկավար՝ Լեւոն փաշա Շաղոյեանի գլխաւորութեամբ, վարել է նաեւ ազգային-հասարակական բեղուն գործունէութիւն։ 1924թ․ ընտանեօք տեղափոխուել է Իրանի Աբադան քաղաք, ապա 1960թ․՝ Թեհրան։ Կնքել է իր մահկանացուն 1976թ.: Եղել է ազգային-հասարակական կառոյցների եւ ՀՅ Դաշնակցութեան բարձրագոյն ժողովների ու մարմինների գործուն անդամ։

Աւետիս Պուլուզեանի արժանի, անուանակիր ծոռն է Երեւանի «Մխիթար Հերացու» անուան պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր բժշկութեան ֆակուլտետի ուսանող, Արցախի Պաշտպանութեան Բանակի սանհրահանգիչ, կրտսեր սերժանտ, 44-օրեայ պատերազմում անմահացած հերոս Աւետիս (Աւօ) Պուլուզեանը (2000-2020թթ․)։ Աւետիսը նահատակուել է 2020թ. հոկտեմբերի 10-ին՝ վիրաւոր զինակցին օգնութեան շտապելու պահին: Նրա հրամանատարի վկայութեամբ՝ մարտերի ընթացքում Աւետիս Պուլուզեանը բոլորի հանդէպ տածել է հոգատարութիւն եւ ոչ մի բան չի խնայել զինակիցներին բժշկական օգնութիւն ցուցաբերելու համար:

Իսկ մէկ դար առաջ, Աւետիս աւագն անմիջական տեղեկութիւններ է հաղորդել Նահր-Օմարի քէմփի մասին, 1923թ․ յուլիսի 28-ին։ Դրուագները հոգեհարազատ են, եւ մի տեսակ խորհրդաւոր կամուրջ են հանդիսանում անցեալի ու ներկայի՝ Հայոց ցեղասպանութեան ու Արցախի էթնիկ զտման տխուր էջերի միջեւ, անմնացորդ անձուրացութեամբ պայմանաւորուած՝ Աւետիս Պուլուզեանների․․․

«Նահր-Օմարի քէմփի հայ գաղթականութիւնը, իր մի քանի տարուան պատմութեամբ, գրեթէ ծանօթ է բոլորին։ Ասկէ մօտ մէկ տարի առաջ անգլիացիները վերջնականապէս լքեցին այս ժողովուրդը իր բախտին եւ հեռացան առանց ետեւնին նայելու, կարծես թէ ձանձրոյթը իր գագաթնակէտին հասած էր։ Ճիշտ է, սկզբնական շրջաններուն քիչ մը դժուարութիւններ եղան, սակայն կարճ ժամանակի մէջ ամեն ինչ կարգաւորուեցաւ․․․

«Դպրոց․- Սկզբնական շրջանին շատ խեղճուկ վիճակ մը ունէր։ Քանի մը վրաններու տակ հաւաքուած էին 200-250 երկսեռ աշակերտներ, 2-3 ուսուցիչներու ղեկավարութեամբ: Մարտի սկզբէն վրաններու թիւը շատցաւ, դպրոցը ունեցաւ 9 ուսուցիչ եւ 1 վարժուհի․․․

«Թատերաբեմ․- Ազգային նկարագիրն ու սովորութիւնները վառ պահելու համար, ապրիլ ամսուն հինուեցաւ բեմ մը․․․ Տեղական ուժերով առայժմ ներկայացուած է «Վարդան Մամիկոնեան» եւ «Դատավարութիւն Թալէաթ փաշայի» պիէսները: Ապրիլ 24-ին եղաւ սգահանդէս: Մայիս 28-ին տօնուեցաւ Հայաստանի անկախութեան 5-րդ տարեդարձը։ Ներկայացումներէն եւ երեկոյթներէն գոյացած զուտ արդիւնքը յատկացուած է դպրոցին․․․

«Եկեղեցի․- Հայ ժողովուրդը իր եկեղեցին երբէք չէ մոռցած, այժմ այդ ժողովրդի մէկ բեկորը, որ ինկած այս անապատին մէջ, ամենէն առաջ հիմը դրած է իր եկեղեցիին: Եկեղեցին բաղկացած է երեք իրարու միացած վրաններէ, ունի երկու քահանայ եւ մէկ լուսարար․․․

«Դեղատուն․- Բաղկացած է վրանէ մը: Չնայած միջոցներու սղութեան, այնուամենայնիւ կը գտնուին պէտք եղած դեղերը: Թեթեւ հիւանդներ հոս կը բուժուին, իսկ ծանրերը Պասրա կ’ուղարկուին․․․

«Քէմփի մաքրութիւնն ու կարգապահութիւնը օրինակելի է: Անկարգները Կոմիտէի կողմէ կը պատժուին ենթարկուելով տուգանքի, բանտարկութեան եւ այլն, մեծ յանցաւորները կ’արտաքուին եւ Պասրա կը ղրկուին:

«Սկիզբէն իսկ ժողովրդին եւ մասնաւորաբար Կոմիտէի մտահոգութեան առարկան եղած է բարեկամական յարաբերութիւն ստեղծել արաբ ժողովրդին ու անոր կառավարութեան հետ: Այս բոլորով մէկտեղ ժողովուրդը շարունակ իր հայրենիքի եւ հոն վերադառնալու մասին կ’երազէ»․․․

(Պուլուզեան Աւետիս, Նահր-Օմարի հայ գաղթականութիւնը, «Յուսաբեր» երկօրեայ, Գահիրէ, 1923 օգոստոսի 11)