Հայ եկեղեցին եւ արդի ժամանակաշրջանը

Արդի ժամանակաշրջանում քաղաքական գլխավոր խնդիրներից մեկը միաբեւեռ աշխարհակարգի ձեւավորումն է: Դրանով են պայմանավորված միջպետական` քաղաքական եւ տնտեսական հարաբերությունները, պետությունների ներքաղաքական վիճակը: Միաբեւեռ աշխարհակարգը սերտ կապված է համաշխարհայնացման (գլոբալիզացիա) գաղափարախոսության հետ, որը հիմնականում տարվում է երեք ուղղություններով` գաղափարաքաղաքական, տնտեսական եւ կրոնադավանական:

Կրոնադավանական ոլորտում համաշխարհայնացման նպատակը «նոր կրոնականության» ստեղծումն է: Այդ համատեքստում են գործում էկումենիզմը, ոչ ավանդական կրոնները` Եհովայի վկաները, մորմոնները, սիենթոլոգները, մունիստները եւ նմանատիպ այլ «եկեղեցիները» (հիմնականում` բողոքական):

Կրոնադավանական ուղղության իմաստը խորությամբ ընկալելու համար նպատակահարմար է անդրադառնալ կրոնի գործառույթներին: Դրանք են` աշխարհայացքային, կարգավորիչ եւ համախմբող:

Աշխարհայացքային գործառույթի էությունը կայանում է նրանում, որ կրոնը իրականության արտահայտման իր ձեւն է առաջարկում, ստեղծում է աշխարհի իր պատկերը: Կրոնը բավարարում է մարդկանց իմացական պահանջմունքները: Այն բացատրում է բնության, հասարակության եւ մարդու գոյության իմաստը:

Որպես հասարակական գիտակցության ձեւ` կրոնը ստեղծում է նորմերի եւ արժեքների համակարգ: Կրոնական նորմերն ընդգրկում են ոչ միայն պաշտամունքային վարքի ոլորտը, նրանք կարգավորում են նաեւ մարդու սոցիալական վարքագիծը, նրա հարաբերությունը ընտանիքում, կենցաղում եւ հասարակության մեջ:

Կրոնի բարոյական եւ սոցիալական վարդապետությունը մեծ ազդեցություն է թողնում մարդու վրա: Այն կարգավորող գործառույթ է իրականացնում ողջ հասարակության նկատմամբ` ամրապնդելով գոյություն ունեցող ազգային արժեհամակարգը:

Եւ վերջապես, կրոնը համախմբում է նույնադավաններին, այսինքն` համայնքի շրջանակներում իրականացնում է կարգավորող գործառույթ:

Կրոնի կենսականությունը բացատրվում է նրանով, որ համայնքը բավարարում է հավատացյալների` ոչ միայն կրոնական պահանջմունքները: Հավատացյալներից շատերի համար այն հանդես է գալիս որպես սոցիալական հաղորդակցության եւ ինքնահաստատման միջոց, իսկ որոշների համար այն ծառայում է որպես ճանաչողական, բարոյական, գեղագիտական պահանջմունքները բավարարելու միջոց:

Կրոնի գործառույթների  դասագրքային  մեկնումներից էլ պարզ երեւում է, թե ինչու են նոր աշխարհակարգի ստեղծման ճարտարապետներն այդքա՜ն նյութական միջոցներ  ծախսում կրոնադավանական ուղղության վրա: Եւ դա էլ տալիս է իր դառը պտուղները: Այսօր Արեւմտյան աշխարհը դժվար է անվանել քրիստոնեական, թեեւ  մի շարք երկրներում` Անգլիայում, Իռլանդիայում, Նորվեգիայում, Շվեդիայում, Դանիայում, Հունաստանում եւ Իտալիայում քրիստոնեությունը սահմանադրորեն ընդունված է որպես պետական կրոն:

Կրոնի համախմբող գործառույթի լիարժեք իրականացմանը, ինչքան էլ տարօրինակ թվա, խանգարում է «ժողովրդավարություն» հասկացության ժամանակակից ըմբռնումը: Ժամանակակից ժողովրդավարությունը հենվում է մարդու իրավունքների եւ ազատությունների, լիբերալ արժեքների վրա, որոնք արեւմտյան աշխարհում ընկալվում են որպես այնպիսի մի համապարփակ հիմունք, որն ընդունակ է միավորելու բազմազան մշակութային արժեքներ, ավանդույթներ եւ աշխարհընկալումներ ունեցող մարդկային հանրությունների: Արդի Եվրոպայում, ցավոք, ամուր արմատավորվել է այն համոզմունքը, որ հոգեւոր կյանքի, բարոյականության, վարքագծի հարցերը վերաբերում են բացառապես յուրաքանչյուր առանձին վերցրած անհատի անձնական ընտրությանը, ընտրություն, որը հրապարակային քննարկման ենթակա չէ: Արդի հասարակությանն առաջարկում են իր մեջ ներառել վարքի ու բարոյականության ամենաբազմազան մոդելներ միայն  մի սահմանափակումով. դրանք չպիտի հակասեն օրենքներին եւ չխախտեն մարդկանց իրավունքներն ու ազատությունները: Նման բազմակարծությունը հոգեւոր տեսանկյունից, ծնում է անտարբերություն մեղքի նկատմամբ, որը կործանարար է հասարակության համար: 

Այս տեսակետի ճշմարտացիությունն ապացուցելու համար ներկայացնենք Հայաստանի Հանրապետության օրինակը: Այսօր ՀՀ-ում ապրում են մոտ երեք միլիոն հայեր: Պետականորեն գրանցված են 67 կրոնական կազմակերպություններ, որոնց  70%-ը աղանդավորականներ են: Հայաստանի բնակչության ավելի քան 12%-ը՝  350 հազար հայեր, այլադավան են:  Փաստորեն ստացվում է, որ մի երկրում, որի բնակչության ավելի քան 97%-ը հայեր են (Արցախում` 99%), կրոնական համոզմունքներից ելնելով՝ տարբեր ձեւով են ընկալում եւ մեկնաբանում լավն ու վատը, բարին եւ չարը, բարոյականն ու անբարոյականը, հերոսությունն եւ դավաճանությունը…   

Հասարակության մեջ գոյություն ունեցող նման  խառնաշփոթը՝ վերջին հաշվով հանգեցնում  է մեղքի անտեսմանը, որի հետեւանքների մասին Սոդոմն ու Գոմորն են վկայում դարերի խորքից:     

Հայաստանում  հատվել է հոգեւոր անվտանգության պահպանման կրիտիկական սահմանը, բայց դեռ ուշ չէ վերականգնելու հայ քրիստոնյայի` վաղ անցյալի մոռացված կենսաձեւը, ազգային ավանդույթներն ու սովորույթները եւ ընդդիմանալու ժամանակակից մարտահրավերներին:

Դրա համար կան՝

ա)  Սահմանադրության եւ այլ օրենքների ընձեռած հնարավորությունները,

բ)  Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին,

գ)  Ազգայնորեն մտածող եւ գործող բազմահազար հայորդիներ:

    — Արցախի եւ Հայաստանի հանրապետությունները ճանաչում են Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում (ԱՀ եւ ՀՀ Սահմանադրություններ):

     … Ճանաչելով Հայաստանյաց Առաքելական Եկեղեցին որպես հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցի, նրա հոգեւոր կյանքի շինության ու ազգապահպանման կարեւոր պատվար («Խղճի ազատության եւ կրոնական կազմակերպությունների մասին» ՀՀ եւ ԱՀ օրենքներ):

Մնում է ազգային, հոգեւոր ներուժի համախմբում եւ նպատակաուղղված աշխատանք: Այդ դժվարին ճանապարհին Հայ եկեղեցին պետք է ավելի  գործնական լինի: Խոսովանենք`  ներկայումս հոգեւոր-եկեղեցական պատերազմում, որը մղում են Հայաստան ներթափանցած «եկեղեցիները» Հայ Եկեղեցու դեմ (կապ չունի` միասնական ճակատով, թե անջատ-անջատ), նման տեմպերով շարունակելու դեպքում մի քանի տարի հետո առնվազն կունենան նույն կարգավիճակը, ինչ-որ ունի Հայ Եկեղեցին: Ներկայումս Հայաստանում միտումներն ակնհայտ են: Ուստի, Հայաստանյայց առաքելական Սուրբ եկեղեցին պետք է իր ջանքերը նպատակաուղղի այն բանին, որ հայ ժողովրդի հոգեւոր-մշակութային ավանդույթներին հաղորդակից դառնան հասարակության բոլոր խավերն ու շերտերը: Եկեղեցին պետք է  երիտասարդներին եւ, առաջին հերթին, դպրոցականներին սովորեցնի ճշմարտությունը կեղծիքից, մեղքը առաքինությունից տարբերակելը`  հօգուտ բարու:

Այդ նպատակով պետք է ՀՀ եւ ԱՀ կրթական համակարգերում ոչ թե «Հայոց եկեղեցու պատմություն» առարկան կցեն «Հայոց պատմություն»  առարկային, ինչպես փորձ է արվում ՀՀ-ում, այլ  Հայաստանի (ՀՀ եւ ԱՀ)  ողջ կրթական համակարգում մտցնեն  նաեւ կրոնի առարկան: Ի դեպ, 1998-2003թթ. Արցախի հանրակրթական դպրոցներում դասավանդել են  կրոնի առարկան: Աշակերտները գիտելիքներից բացի ստացել են նաեւ հոգեւոր դաստիարակություն:           

Հետաքրքիր է, ի՞նչ են մտածում Հայաստանի  Հանրապետության այն այրերը, ովքեր «Հայոց եկեղեցու պատմություն»  առարկան ուզում են դպրոցական ծրագրերից հանել: Նրանք ինչպե՞ս են պատկերացնում՝ ինչպե՞ս պետք է Հայաստանյայց առաքելական Սուրբ եկեղեցին իրագործի ազգային մշակույթի զարգացման, ազգային ինքնության պահպանման, ազգի հոգեւոր կյանքի շինության ու ազգապահպանման գործառույթները: Մի՞թե` «հեռվից ես քեզ գոնե տեսնեմ» տարբերակով:

Հայ եկեղեցին ունի բավարար նյութական եւ այլ անհրաժեշտ միջոցներ Հայաստանում (եւ ոչ միայն) քարոզչություն եւ ավետարանչություն իրականացնելու համար: Հայ առաքելական եկեղեցին իր նյութական միջոցների մեծ մասը, որոնք գոյանում են հիմնականում նվիրատվություններից եւ հանգանակություններից, օգտագործում է եկեղեցիների ու վանքերի նորոգման, վերանորոգման եւ նորերի կառուցման համար: Մինչդեռ, շատ եկեղեցիներում չեն կատարվում ժամերգություններ, պատարագներ եւ այլ կրոնական ծիսակատարություններ` բավարար քանակությամբ հոգեւորականներ չլինելու պատճառով: Բոլորին էլ հասկանալի է, որ եկեղեցիները, վանքերը եւ այլ ծիսական կառույցներ երկար տարիներ եղել են ոչ պատշաճ ուշադրության եւ հոգածության մեջ, քանդվել եւ ավերվել են: Անշուշտ, դրանք անհապաղ օգնության, փրկության կարիք են զգում: Սակայն հրատապ է նաեւ վանքեր, եկեղեցիներ ու աղոթատներ հաճախող հավատացյալների խնդիրը: Հոգեւորական կադրերի պակասը, կարծում ենք, համազգային խնդիր պետք է դիտարկվի:  Գաղտնիք չէ, որ հայկական բոլոր հոգեւոր հաստատություններում ուսանող սաների քանակը բազմաթիվ անգամ փոքր է համազգային պահանջարկից:

Հայոց պետության կողմից Հայ եկեղեցուն վերապահված գործառույթների  իրագործումը  հիմնականում  կախված է հոգեւոր կադրերի քանակական ու որակական չափանիշներից եւ, իհարկե, նպատակաուղղված-համակարգված աշխատանքից:  Ուստի, Հայ եկեղեցու հոգեւոր- կադրային հարցը հրատապ լուծում է պահանջում:

     Վերջում, նորից անդրադառնալով Հայ եկեղեցուն  եւ արդի ժամանակաշրջանին, հիշենք Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի պատգամը. «Հայ Եկեղեցին շաղախ է հայ ազգության շենքը կանգուն ու անսասան պահող աշխարհի չորս ծագերից հասնող փոթորկաշունչ հողմերի դիմաց»:         

                                                                                   Աշոտ Սարգսյան