Իմ կրծքին միշտ կրում եմ Հայոց ցեղասպանութունը խորհրդանշող անմոռուկը. Ստեֆան Փաունդ
«Իմ կրծքին միշտ կրում եմ Հայոց ցեղասպանութունը խորհրդանշող անմոռուկը: Շատերն են հարցնում, թե ինչ է նշանակում այդ մանուշակագույն ծաղիկը, ես էլ պատմում եմ 20-րդ դարում տեղի ունեցած մեծ ջարդի ու վայրագությունների մասին: Այս անմոռուկն պատմությունը ներկայացնելու եւ պատմելու միջոց է»,- «Ապառաժ»-ի հետ բացառիկ հարցազրույցի ժամանակ ասել է Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանի անդամ, Հայաստանի հետ բարեկամության խորհրդարանական խմբի նախագահ Ստեֆան Փաունդը: Տարիներ շարունակ հայության, ասորիների, իռլանդացիների, լեհերի ու ուկրաինացիների խնդիրներով հետաքրքրված պատգամավորի հետ զրուցեցինք Անգլիա-Հայաստան համագործակցության, Անգլիայի հայ համայնքի, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ մի շարք այլ հարցերի շուրջ:
—Երկու անգամ առիթ եք ունեցել լինելու Արցախում: Կուզեի իմանալ Ձեր տպավորությունը Արցախի մասին:
-Ես 2 անգամ եմ եղել Հայաստանում և Արցախում, ու կարող եմ ասել, որ դուք ունեք շատ «հայկական» երկիր։ Ոչ ոք չի կարող այս փաստը ժխտել։ Երբ նայում ես խաչերով պատված քարերին՝ խաչքարերին, որոնք կային ամենուր, կրկին հասկանում ես, որ այս երկիրն անհավանական հայկական է։ Հաջորդը, ինչը տիպիկ հայկական էր, եկեղեցիներն էին, իրենց բակերը և աստիճանները։
Ամենահետաքրքրականն ինձ համար մի հոգևորական էր, ով մի ձեռքով երեխային էր գրկել, իսկ մյուսին AK-74 հրաձիգ կար։ Ես ինքս կաթոլիկ եմ, և ամուսնացած հոգևորական տեսնելը սովորական է, սակայն երբեք չէի տեսել հրաձիգ բռնած հոգևորականի:
Դուք ունեք հրաշալի բնություն, և եթե Արցախի օդանավակայանը բացվի, մարդիկ անպայմանորեն կգան Արցախ՝ ոչ թե ռազմական ուղղաթիռով, այլ ինքնաթիռով։
-Դուք մեծ ներդրում ունեք Լոնդոնի Իլինգ թաղամասի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում: Ինչպիսի՞նն է Անգլիայի քաղաքականությունն այդ խնդրի վերաբերյալ:
-Ես երեք բանավեճ եմ ունեցել House of Commons-ում հայության եւ հայկական հարցի հետ կապված: Սակայն արդիական թեմաներից մեկը Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն է:
Ցավալի էր, որ 2015-ի ապրլի 24-ին՝ Ցեղասպանության 100-ամյակի ժամանակ պառլամենտի նստաշրջանը փակ էր՝ կայանալիք ընտրությունների պատճառով։ Այսպիսով, պառլամենտում ոչինչ չարվեց։ Սակայն մենք Իլինգ թաղամասում ապրիլի 24-ին ծիրանի ծառ տնկեցնք, որը հայերի ազգային խորհրդանիշ է։ Սակայն ամոթ եմ զգում, որ այդ ժամանակ ավելին անել չկարողացա:
Հայոց ցեղասպանության թեման մեծ ալիք ստացավ նաեւ 100-ամյակից հետո <<Կապույտ>> գրքի վերահրատարակումից հետո։ Բանն այն է, որ ցեղասպանության ժամանակ բրիտանացիները ֆրանսիացիների չափ օգնություն չեն ցուցաբերել հայերին, ինչպես ֆրանսիացիներն են արել։ Սակայն բրիտանացիները, մասնավորապես Լոյդ Բրայսը /Lloyd Bryce/ և Առնոլդ Թոյնբին /Arnold Toynbee/ հավաքել են ամբողջ փաստերը ցեղասպանության մասին, հիմնականում ամերիկացի միսիոներներ Օպենհայերից և Մորգենթաուից։ Նրանք եղել էին հայկական վիլայեթներում, մասնավորապես Վանի վիլայեթում ու արձանագրել էին այն ամենն ինչ արել էին թուրքերը: Հայերի նկատմամբ ջարդերը տեղի են ունեցել ոչ միայն 1915-ի ապրիլին, այլեւ դրանից առաջ եւ հետո: Թուրքերի համար գլխացավանք է այն փաստը, որ անգամ մի քանի սերունդ հետո հայերը դառնում են լավագույն բժիշկներ, փաստաբաններ, ճարտարապետներ և այլն։
-Հետաքրքիր է՝ ի՞նչ հարաբերություններ ունեք Անգլիայի ՀՅԴ Հայ Դատի հանձնախմբի հետ:
-Ես բազմիցս եղել եմ Հայաստանում, հանդիպել եմ Դաշնակցության երիտասարդական միության հետ, հանդիպումներ եմ ունեցել նաև ՀՀ պատգամավորների հետ, ովքեր, ի դեպ, դաշնակցականներ չէին։ Բոլորը գիտեն իմ կողմնորոշումը, որ թեեւ դաշնակցական չեմ, սակայն կրում եմ Դաշնակցության գաղափարախոսությունը: Իմ հայ ընկերների գերակշիռ մասը դաշնակցական է, եւ ես ուրախ եմ, որ մեր <<Հայ-բրիտանական ընկերակցություն>> միությունը համագործակցում է Հայաստանի կառավարության հետ։
-Խոսենք Անգլիա-Հայաստան համագործակցության մասին: Այս տարիների ընթացքում ի՞նչ ներդրումներ եւ օժանդակություն է ունեցել Միացյալ Թագավորությունը, եւ համագործակցության ի՞նչ եզրեր կարող են լինել երկու պետությունների միջեւ:
-Եթե խոսենք Արցախի և Մեծ Բրիտանիայի միջև առկա հարաբերությունների մասին, պետք է ասեմ, որ սարսափելի են, որովհետև հարաբերությունը երկու պետությունների միջեւ գրեթե բացակայում է: Բայց եթե խոսենք Հայաստանի մասին, ապա տարբերությունն ակնհայտ է։ 10 տարի առաջ Հայաստանում կար ընդամենը 1 բրիտանական կազմակերպություն, այսօր՝ 11։
Հայաստանի վիճակը մի քիչ այլ է։ Այն ելք չունի դեպի ծով, ինչպես օրինակ հարևան երկիրը՝ Վրաստանը, և գտնվում է շրջափակման մեջ։ Այսպիսով, Հայաստանի ապագան գիտելիքահենք է։ Հայաստանը ձգտում է խելքով/գիտելիքով զարգանալ։ Աշխարհի լավագույն շախմատ խաղացողը հայ է՝ Լեւոն Արոնյանը։
-Արցախի եւ Ադրբեջանի միջեւ 1994-ին կնքված զինադադարը հատկապես սկսվել է խախտվել վերջին տարիներին: Ինչի՞ հետեւանքով տեղի ունեցավ Ապրիլյան պատերազմը: Ի՞նչ կարող է անել Անգլիան որպեսզի ապրիլյան պատերազմը այլեւս չկրկնվի, եւ այդ հակամարտությունը լուծվի խաղաղ բանակցային ճանապարհով:
-Ակնհայտ է, որ եթե Հայսատանը միանար ԵՄ-ին, այսօր առավել լավ վիճակում կլիներ։ Ես ձեզ չեմ մեղադրւմ, բայց Հայաստանի՝ Մաքսային միությանը անդամակցելուց հետո, ՌԴ-ն ավելի մեծ ազդեցության հնարավորություն ունեցավ, քան արեւմուտքը:
Ազերիները մտածում էին, որ Ռուսաստանը կաջակցի իրենց՝ Թուրքիայի պատճառով։ Սակայն ես չեմ կարծում, որ դա այդպես է, որովհետև Ռուսաստանը և Թուրքիան աշխարհաքաղաքական առումուվ տարբեր ճանապարհներով են ընթանում։ Խնդիրն այն է, որ Հարավային Կովկասի կայունության բանալին Հայաստանում է, ոչ թե Վրաստանում, Հարավային Օսիայում կամ Չեչնիայում։ Այդ պատճառով Ռուսաստանը միշտ կաջակցի Հայաստանին։
-Ի՞նչ կարծիք ունեք ՄԱԿ-ի վեհաժողովում Իլհամ Ալիեւի ելույթի մասին, որում Ադրբեջանի նախագահը հակամարտության լուծման ռազմական տարբերակն է տեսնում միայն:
-Դուք պետք է հասկանաք, որ Ալիևը հայատարարություններ է անում իր իսկ անունից։ Ադրբեջանում իրականում չկա խոսքի ազատություն, մարդիկ հետապնդվում են, կան գաղտնի ծառայություններ, որոնք շատ վտանգավոր են։
Եթե դիտարկենք Ադրբեջանի կոռումպացված համակարգը, ապա այն ունի բավականին լուրջ ներքին խնդիրներ։ Ի.Ալիևը փորձում է աշխարհի ուշադրությունը կենտրոնացնել Ղարաբաղյան հակամարտության վրա։ Սակայն երբ այցելում ենք Արցախ ու լինում «Մենք ենք մեր սարերը» կոթողի մոտ, տեսնում ենք, թե պատերազմից հետո ինչ բարեփոխումներ են տեղի ունեցել Արցախում: Արցախը անճանաչելիորեն փոխվել եւ ծաղկել է։ Իսկ Ադրբեջանը պատերազմից 25 տարի անց անընդհատ պահում է այդ լարվածությունը, եւ պատերազմական գոտիներում համարյա ոչինչ չի արել։
Հարցազրույցը` Լուսինե Թեւոսյանի