Ֆիլմ ստեղծելն այն ճանապարհն է, որ պատմենք մեր պայքարի մասին

Հայտնի կինոռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանը ծնվել է Գյումրիում, ապրել Ստեփանակերտում, այժմ բնակվում է Երևանում: Ռեժիսորական կուրսեր է անցել Հայաստանի հանրային հեռուստաընկերությունում: 2014-ից հանդիսանում է «Ֆիշ այ Արթ» մշակութային հիմնադրամի տնօրենը: Մեկ տասնյակից ավելի խաղարկային և նույնքան էլ վավերագրական ֆիլմերի հեղինակ է: Մասնակցել է «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնին, «Ընդհատված մանկություն» ֆիլմի համար արժանացել Հրանտ Մաթևոսյանի անվան հատուկ մրցանակի: 2013թ. «Ընդհատված մանկություն» ֆիլմով և «Թևանիկ» ֆիլմի նախագծով մասնակցել է Կաննի 66-րդ միջազգային կինոփառատոնին, Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի և Ռուսաստանի հայերի միության՝ «Լավագույն գիտական և ստեղծագործական աշխատանք» համահայկական մրցանակաբաշխության ժամանակ «Մեր սահմանը» վավերաֆիլմի սցենարի համար` որպես լավագույն սցենարի, արժանացել է մրցանակի:

— Պարոն Ավետիսյան, կցանկանայի կենսագրական որոշ մանրամասներ փոխանցեիք: 

-1998 թվականին ավարտել եմ Ստեփանակերտի թիվ 9 միջնակարգ դպրոցը: Դպրոցին զուգահեռ հաճախել եմ մանկական ստեղծագործական կենտրոնի` Քաջիկ Հարությունյանի ղեկավարությամբ գործող թատերական խմբակ: Դպրոցն ավարտելուց հետո իմ ցանկացած բուհն այստեղ չկար, և Արցախի հանրային հեռուստատեսությունում սկսեցի աշխատել որպես լուսավորող, հետո՝ ռեժիսորի օգնական, ապա՝ ռեժիսոր: Այնուհետև զորակոչվեցի ժամկետային զինվորական ծառայության ՝ 1999-2001 թթ.: Ծառայությունս ավարտելուց հետո մեկնեցի Երևան՝ Թատերական ինստիտուտի խաղարկային կինոյի բաժնում սովորելու:

-Ի՞նչ  ստեղծագործական ուղի  եք ունեցել:

— Ավարտելուց հետո աշխատեցի Երկիր Մեդիա հեռուստաընկերությունում` որպես ռեժիսոր, ապա` 2009-2014 թթ.` որպես գլխավոր ռեժիսոր: Դրանց զուգահեռ, որպեսզի չկորցնեմ իմ մասնագիտական ունակությունները, նկարահանել եմ մի քանի կարճամետրաժ ֆիլմեր, որոնցից են «Իմ գտած մանկությունը», «Ղարաբաղ՝ թաքնված գանձ»: Առաջին լիամետրաժ ֆիլմս՝ «Թևանիկը», ավարտել եմ 2014 թվականին, «Թևանիկ»- ից հետո՝ «Վերջին բնակիչը», որը 2016-ի նոյեմբերի16-ից ցուցադրվում է Երևանի կինոթատրոններում, իսկ 2017-ի փետրվարի 2-ին կցուցադրվի Ստեփանակերտի «Վալեքս Գարդեն» հյուրանոցի կինոսրահում:

— Ինչի՞ մասին է «Վերջին բնակիչը»:

— «Վերջին բնակիչը» ֆիլմը պատմում է մի հայ հերոսի մասին, ում գյուղը տեղահանվել է ադրբեջանցիների կողմից, սակայն ինքը հրաժարվում է գնալ. ու՞ր գնա 70-ին մոտ ծերունին, որը ժամանակին սիբիրյան աքսոր է տեսել, 2-րդ համաշխարհային պատերազմին է մասնակցել, բայց ունի նաև մի անձնական պատճառ՝ սիբիրյան աքսորի ժամանակ իրեն փրկած լիտվացի բուժքրոջ (որը մահացել է թոքաբորբից) որդեգրած աղջիկը, և որին նա թողել է  Աբգարին: Աբգարը գյուղում մեծացնում է աղջկան, ամուսնացնում է: Աղջիկն ապրում է Սումգայիթում և 88-ին ականատես լինում գազազած ամբոխի սանձարձակություններին: Նրանք այրում են ամուսնուն, կորցնում է ամբողջ ընտանիքը և հոգեկան խանգարում ստանում: Աբգարը մնում է գյուղում ու փորձում ապրել, աղջկան բուժել: Կա նաև ադրբեջանցի իր վաղեմի ընկերը, որի աղջիկը ծննդաբերության խնդիր ունի: Ադրբեջանցի ընկերոջ մայրն ասում է, որ հնուց եկած մի սովորություն կա` պիտի ծնունդը քրիստոնյա ընդունի, որ հերթական երեխան չմահանա, ապրի: Քրիստոնյաներին բոլորին վտարել են: Իբրահիմը փորձում է սումգայիթյան հոգեբուժարաններից մեկում գտնել աղջկան, որպեսզի ծնունդն ընդունի: Նման աղջկա ճակատագրեր էլի կլինեն, քանի մարդկությունը շարունակվում է: Շատ կարևոր մեսիջ կա այստեղ՝ դու քո տեսակը պահպանելու համար, այնուամենայնիվ, հակառակորդի կարիքն ունես: Դա մի համամարդկային արժեք է, որի կարիքը բոլորն ունեն: Ֆիլմի գաղափարը հենց դա է՝ համամարդկային արժեքները պահպանելը: Աբգարը տուն կհասնի՞, թե՞ ոչ: Ավարտը բաց է, թող հանդիսատեսը որոշի…Ինձ համար հետաքրքիր է պատմել մարդկանց մասին, ովքեր պատերազմի հետևանքով հայտնվել են ծայրահեղ իրավիճակում: Մարդության ամենամեծ արժեքներից մեկն այն է, որ ցանկացած միջավայրում մարդ մնա, չվերածվի գազանի:

Ֆիլմը 5 երկրների համատեղ արտադրանք է՝ Հայաստան, Լիտվա, Շվեդիա, Լիբանան, ԱՄՆ: Մենք կարողացել ենք լավ սցենարի, գեղեցիկ պատմության արդյունքում տարբեր կինոշուկաներում ֆիլմը ներկայացնելով, համագործակցություն ձեռք բերել. շվեդական կողմն ապահովել է տեխնիկական աջակցություն, լիբանանյան կողմը՝ մասնագիտական, լիտվական կողմը՝ ամբողջ վիդիոաշխատանքը, որն արված է «Փոսթ-փրոդակշըն»հայտնի կինոստուդիայում և այլն: Միայն այդպես կարելի է հաջողության հասնել: Եթե օտարները մասնակցել են ֆիլմին, ուրեմն հասկացել են գաղափարը, հավատացել են հաջողությանը, սիրել են, և աշխարհն ավելի բաց է ընդունում այդ ֆիլմը: Ֆիլմի նպատակն է` աշխարհին պատմել Ղարաբաղի մասին: Նկարահանել ենք այնպես, որ ֆիլմը լինի մեր կոնֆլիկտի մասին: «Վերջին բնակիչը»-ը ֆիլմում 10 երկրների ներկայացուցիչներ են ներգրավված: Ֆիլմում խաղում են հայտնի դերասաններ, ինչպես, օրինակ` Ալեքսանդր Խաչատրյանը, նաև՝ պարսիկ, հույն հայտնի դերասաններ, կոմպոզիտորը Սերժ Թանկյանը, նաև Տիգրան Խաչատրյանը: Ֆիլմը դիտողները կարող է քիչ լինեն Հայաստանում, բայց ավելի շատ դիտորդներ կունենա արտերկրում: Սցենարը գրվել է Ծովինար Խաչատրյանի «Գյուրջևանի վերջին բնակիչը» պատմվածքի հիման վրա: Որպես այդպիսի` իրական պատմություն է: Նրա վրա աշխատել է ֆիլմի պրոդյուսեր Մասիս Բաղդասարյանը:

— Ինչպիսի՞ ռեժիսորական հնարքներ եք օգտագործել:

— Շատ լավ հարց տվիք: Ֆիլմում մի այսպիսի հաջողված քարոզ կա, որ սոսկ արտաքին շերտում «ուոդս ափ» պատմություն է սա, և ֆիլմի  սյուժեն՝ պարզ, հասկանալի: Իսկ երբ մեկ շերտ ներքև ես նայում, ֆիլմի բոլոր առարկաները, դետալները և բոլոր հնչող խոսքերն իմաստավորվում են և, փաստորեն, մեկ գումարած մեկ` դառնում է ոչ թե երկու, այլ՝ երեք: Երեք շերտ կա, և սկսում է սիմվոլիկ շերտն աշխատել: Գաղափարական երրորդ շերտում վերջին բնակիչը ոչ թե Աբգարն է, այլ այն ադրբեջանցի աղջիկը, որին երկուսով՝ ինքն ու աղջիկն ուզում են փրկել: Այս առումով` վերացած ազգային պատկանելությունից, ֆիլմն իրականում ոչ թե ղարաբաղյան կոնֆլիկտի մասին է, այլ՝ մարդկության փրկության մասին, աշխարհը փրկելու մասին, բարության մասին, այն մասին, որ մի քանիսը կարող են փրկել մարդկությունը, որ անձդ վտանգելով` կարող ես աստվածային սիրով դիմացինիդ փրկել: Այս առումով` ռեժիսորական իմաստով ֆիլմը շատ խոսուն է, սյուժետային, գաղափարական, սիմվոլիկ իմաստով, խորքում թաքնված իմաստով: Ֆիլմում շատ են բաց վերջաբանները, որոնց վրա պիտի հանդիսատեսը խորհի:

Այդպիսի կոնֆլիկտների մասին, ասենք՝ սերբական, աբխազական կոնֆլիկտների, ֆիլմեր կան, որոնք արժանացել են համաշխարհային տարբեր նոմինացիաների:

— Կարելի է ասել, որ ֆիլմը հայ—ադրբեջանական հակամարտության մասին է` առանց ատելության չափաբաժնի:

— Ես կարծում եմ՝ ցանկացած հայ իր մեջ ունի ատելության մի որոշ չափաբաժին անմարդկայինի հանդեպ: Ֆիլմում կան դետալներ, երբ տեսնում ես այդ թշնամանքը, բայց ֆիլմը ատելության մասին չէ: Այն մարդկային ճակատագրերի մասին է, ովքեր հայտվել են պատերազմական իրավիճակում, և անկախ ամեն պարագայից, շատ նրբորեն մենք համամարդկային ճակատագրերից ենք խոսում: Ադրբեջանական հրամանատարը սպառնում է Աբգարին կտոր- կտոր անել. սա մեսիջ է: Այսպիսի ֆիլմեր աշխարհում շատ կան: Օրինակ` հայտնի կինոռեժիսոր Միքելանջելո Անտոնիոն ֆիլմեր ունի սառը պատերազմի մասին: Երբ նայում ես, դրանք ամբողջովին հակասովետական են, բայց առանց թշնամանքի բացահայտ ցուցադրման: Ես կարծում եմ` աշխարհը հիմա ամբողջովին փոխվել է, և ուղղակիորեն չես կարող ասել՝ այս մարդը լավն է կամ վատը: Պետք է այդ ամենն ասել իր արարքների միջոցով, պետք է կարողանալ խնդրակից սարքել մարդուն իր էմոցիաների միջոցով: Պարզ մարդու միջոցով պետք է կարողանալ ներկայացնել, ծառայել նպատակին՝ ժամանակի մեջ, ժամանակի միջոցով: Ինձ համար հետաքրքիր են այն ֆիլմերը, որոնք հասկանալի կլինեն օտարին: Մարդիկ կան, որ Հայաստանի տեղը չգիտեն, միայն հայկական կոնյակը գիտեն, մեկ էլ՝ գիտեն, որ քրիստոնյա երկիր ենք: Շատերը թյուր կարծիք ունեն ղարաբաղյան կոնֆլիկտի մասին: Ֆիլմ ստեղծելն այն ճանապարհն է, որ պատմենք մեր պայքարի մասին:

— Յուրաքանչյուր ռեժիսոր ֆիլմ ստեղծելով մտածում է, որ այն ժամանակի ընթացքում միջազգային ասպարեզ դուրս կգա, ինչ—որ փառատոնների կներկայացվի: Դուք ինչպե՞ս եք մտածում` կկարողանա՞նք այդ կինոարտադրանքը ներկայացնել որևէ մրցանակի :

— Ֆիլմը ներկայացվել է « Ոսկե գլոբուս»-ի 74-րդ մրցանակաբաշխությունում առաջադրված 65 ֆիլմերի ցանկում, բայց չի նոմինացվել: Բայց եթե նշվել է իրենց կայքում, որին 40 մլն մարդ է հետևում, «Լոս Անջելես Թայմս»-ն է գրել ֆիլմի մասին, դա հաջողությու՞ն չէ: Ֆիլմը կմասնակցի տարբեր փառատոնների, կցուցադրվի աշխարհով մեկ: Ֆիլմն ունի արտասահմանյան դիստիբյուտերներ՝ արտ–հաուս մակարդակի մեջ. ամբողջ աշխարհում կցուցադրեն, կտարածեն, սա հաջողություն չէ՞: Սա երկար ու դժվար ճանապարհ է, բայց պետք է գնալ այդ ճանապարհով: Հայ ժողովուրդն այլ կարևոր թեմա, քան արցախյան թեման է, կարծում եմ, չունի:

-Հետագա ի՞նչ պլաններ ունեք:

— Աշխատանք նոր սցենարի վրա, որը կոչվում է «Երկնքի դարպասներ»: Առայժմ փակագծեր չեմ բացի, բայց արդեն առաջարկներ ունենք արտասահմանից՝ Բեռլինի միջազգային կինոփառատոնին մասնակցելու համար. իհարկե, պատրաստվում եմ գնալ: Կցանկանայի նոր հրավերներ ստանալ, քանի որ ռեժիսուրան դա թիմային աշխատանք է:

Հարցազրույցը՝ Լիլիա Բաղրյանի