Ադրբեջանի կազմում որևէ կարգավիճակ չի կարող ապահովել Արցախի անվտանգությունը

Հուլիսի 6-ին Ստեփանակերտում կայացել է ԱՀ արտաքին գործերի նախարարության կողմից հրատարակված «Արցախյան հիմնախնդիրը և Արցախի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը» գրքի շնորհանդեսը: Այն Երևանում ներկայացվել է հունիսի 20-ին: Գրքի արցախյան շնորհանդեսին ներկա էին ԱՀ Ազգային ժողովի նախագահ Արթուր Թովմասյանը, ԱՀ պետական նախարար Արտակ Բեգլարյանը, քաղաքական, հասարակական գործիչներ: Գրքի գլխավոր խմբագիրը ԱՀ արտաքին գործերի նախարար, պ.գ.թ. Դավիթ Բաբայանն է: Նրա խոսքով՝ գրքի վրա ԱՀ ԱԳՆ աշխատակազմն աշխատել է մոտ մեկ տարի: Հրապարակված աշխատության, արտաքին քաղաքականությանն առնչվող հարցերի շուրջ «Ապառաժ»-ը զրուցել է ԱՀ արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Բաբայանի հետ:

-Գրքի շնորհանդեսի ժամանակ խոսել եք Արցախյան հիմնահարցի վերաբերյալ միասնական կարծիք արտահայտելու մասին: Այս առումով հայկական տիրույթում ինչ-որ տարակարծություններ կա՞ն:

-Խնդիրը տարակարծությունների մեջ չէ: Խնդիրն այն է, որ կան մի շարք կարևորագույն փաստաթղթեր, կա Սահմանադրություն, որի դրույթներին անվերապահորեն պիտի հետևենք, կա ԱԳՆ կանոնադրություն, 2020թ. հուլիս ամսվա՝ ԱՀ նախագահի հրամանագիրը, որտեղ նշված է, որ ԱԳՆ-ն պիտի լինի ԱՀ արտաքին քաղաքականության համակարգողը: Պարզ է, որ երկրի նախագահն է հանդիսանում արտաքին քաղաքականության ուղղվածության որոշողը, ԱԳՆ-ն էլ իրականացնում է ծրագիրը: Հատկապես վճռորոշ պահերին շատ կարևոր է պահպանել համապատասխան կառուցվածքը, կանոնները, որովհետև չպահպանելու դեպքում բարդություններ են լինելու:

Մենք չպիտի սպասենք, որպեսզի բարդություն ստեղծվի, պետք է ժամանակին այնպես անենք, որ այդ դժվարությունները չլինեն, որովհետև հիմա մեր ճակատագիրն առանց չափազանցնելու որոշվում է քաղաքական և աշխարհաքաղաքական տիրույթում: Եթե ժամանակին արտաքին քաղաքականությունը եղել է պետության կենսագործունեության, նրա շահերի պաշտպանության կարևոր ուղղություններից մեկը, հիմա ամենակարևորներից մեկն է, եթե ոչ՝ առանցքայինը: Եվ մենք պետք է շատ հստակ հետևենք այդ կանոններին:

-Գիրքը հրատարակվել է ԱՀ ԱԳՆ աշխատակազմի կողմից: Իսկ ՀՀ Ձեր գործընկերների կարծիքները հաշվի առե՞լ եք:

-Մենք մեր ռեսուրսներով ենք սահմանափակվել, որոշ կոնսուլտացիաներ արել ենք Արցախի գիտական, քաղաքական որոշ շրջանակների հետ, հատկապես՝ պատմական հարցերի վերաբերյալ: Մենք ունենք հարուստ արխիվ: Այս աշխատանքը հիմնված է կիրառական խորհուրդների, փաստերի և փաստաթղթերի վրա: Որպես գլխավոր խմբագիր՝ իմ ղեկավարությամբ աշխատել են տարբեր ստորաբաժանումներ: Սա պետք է լինի մնայուն ուղեցույց: Միգուցե ժամանակ առ ժամանակ թարմացվելու է, բայց ավելի շատ զուտ տեխնիկական մասերով: Աշխատանքը լավ հիմք է հետագայում ևս վերահրատարակելու:

-Արցախի հարցով բանակցողներին արդյո՞ք տրամադրել եք աշխատության օրինակներից:

-Գիրքը դեռևս նոր է տպագրվել: Երբ ասում եմ, որ պետք է համակարգված մոտենալ արտաքին քաղաքականությանը, սա ոչ միայն պետական մարմինների, քաղաքական գործիչների գործունեությանն է վերաբերում, այլ նաև այս կամ այն փաստերի իմացությանը, ծանոթ լինելուն: ԱԳՆ-ն նաև խորհուրդների տեսքով իր տեսլականն է ներկայացնում այս կամ այն հարցի մեկնաբանության պարագայում: Քաղաքականության մեջ մեկնաբանությունը ոչ պակաս կարևոր է, քան փաստաթղթում գրանցվածը, որովհետև մեկնաբանությունից շատ բան է կախված: Միևնույն փաստաթուղթը կարելի է տարբեր ձևով մեկնաբանել, և քաղաքականությունն այդ մեկնաբանությունների հնարավորությունը տալիս է: Պարզապես պետք է ունենալ համապատասխան պրոֆեսիոնալիզմ և երևակայություն: Տարբեր գերատեսչությունների, ոլորտների ներկայացուցիչներ հաճախակի են այս կամ այն հարթակներում հանդիպումներ ունենում, այդ թվում՝ նաև ադրբեջանամետ կամ Ադրբեջանի ինչ-որ ներկայացուցիչների հետ, և մենք պետք է պատրաստ լինենք, զինված լինենք, որպեսզի կարողանանք իրենց փաստարկներին հակադրել ճշմարտությունը:

-Ներկա պահին ի՞նչ ձևաչափով են ընթանում բանակցությունները:

-Կարող ենք բնորոշել հետևյալ ձևով, որ հիմնականում կենտրոնանում են Ադրբեջան- Հայաստան բարձրաստիճան հանդիպումների վրա և համանախագահող ամեն երկիր կարծես թե առանձին է այդ հանդիպումները կազմակերպում: Ընդհանրության մեջ ձևաչափը գործում է խեղաթյուրված ձևով, քանի որ Արցախը չկա: Բայց նույնիսկ այս ձևաչափով երկխոսությունն ավելի գերադասելի է, քան պատերազմը, չնայած էֆեկտիվ երկխոսության համար անհրաժեշտ է պահպանել «կարմիր գծերը»:

-Ինչքանո՞վ կարող է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի աշխատանքների վերսկսման վրա ազդել ԱՄՆ համանախագահի փոփոխությունը:

-Համանախագահները որոշ ժամկետով են նշանակվում: Այստեղ համակարգային և պետական մոտեցում կա, և անհատի այս կամ այն դիրքորոշումը վճռորոշ չի կարող լինել: Իհարկե, անձից շատ բան է  կախված, և երբեմն այնպիսի անձեր կարող են այս կամ այն պաշտոնը զբաղեցնել, որն ի ցույց է դնում այդ հարցում պետության նպատակները: Բայց այստեղ մենք անձերի հետ կապված տարօրինակ զարգացումներ չենք տեսնում: Կան օբյեկտիվ զարգացումներ: Դա այն է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների միջև հարաբերությունները բարդացել են, փաստորեն սառեցված են: Այս օբյեկտիվ իրականությունը չի կարող չազդել ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Բայց ժամանակը ցույց կտա: Պաշտոնապես դեռևս որևէ մեկը չի հրաժարվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափից:

-Իսկ ինչի՞ հիման վրա է ՌԴ ԱԳՆ ղեկավարը հայտարարել, որ այդ ձևաչափը չկա, չի գործում:

-Չգործելը՝ չի նշանակում, թե ապամոնտաժվել է: Դե ֆակտո այդ աշխատանքը սառեցված է, որովհետև այս երկրների միջև հարաբերությունները գերլարված են: Ռուսաստանի դեմ միայն Ուկրաինան չի մարտնչում, ուղղակի կամ անուղղակի ձևով տարբեր երկրներ են մարտնչում, իսկ սա չի կարող իր ազդեցությունը չթողնել:

-Արցախյան հարցի մասին խոսելիս վերջերս շեշտը դնում են անվտանգության, ժողովրդի իրավունքների վրա, իսկ ինքնորոշման իրավունքը կարծես երկրորդական պլան է մղվել: Ի՞նչ կարող ենք անել այն առաջին պլան մղելու համար:

-Ես հենց այնպես չասացի, որ շատ բան կախված է մեկնաբանությունից:  Կարգավիճակը, իրավունքներն ու ազատությունները միմյանց հետ փոխկապակցված են: Առաջինը իրավունքներն ու ազատություններն ես դնում, հետո կարգավիճակը, թե հակառակը, ամեն ինչ կախված է մեկնաբանությունից: Ադրբեջանի կազմում որևէ կարգավիճակ չի կարող ապահովել Արցախի անվտանգությունն և մեր իրավունքներն ու ազատությունները: Ադրբեջանի կազմում ոչ մեր իրավունքները, ոչ ազատությունները, ոչ էլ մեր ինքնորոշումը, անվտանգությունը չեն պահպանվելու: Հետևաբար, կարգավիճակը պետք է լինի Ադրբեջանից դուրս:

Ես այս օրինակը շատ եմ բերել: Համակենտրոնացման ճամբարներում այդ խեղճուկրակ մարդիկ ունեին իրավունքներ, ինչ-որ տեղ՝ անվտանգություն և ազատություն յուրահատուկ ձևով: Նրանք իրավունք ունեին քնել, ազատ էին քնելու ձախ կամ աջ կողքի վրա, ազատ էին տեսնել ցանկացած երազ, ոչ ոք չի կարող իրենց ազատությունն այդ առումով սահմանափակել: Բայց ի՞նչ կարգավիճակով էին նրանք՝ նույնիսկ այդ ազատությունները, հնարավորություններն ունենալով: Այս օրինակը վառ ձևով ցույց է տալիս, թե ինչ կարող է լինել Արցախի հետ, եթե մենք Ադրբեջանի կազմում լինենք: Բնական է, Ադրբեջանի կազմում ցանկացած փորձ կամ բերելու է պատերազմի, կամ հայաթափության: Այդ դեպքում Արցախում կարող են մնալ անճար, ապազգային էլեմենտներ, որոնք կստանան այդ նույն կարգավիճակը, սրանից բխող այն իրավունքներով ու ազատություններով, որ ունեին համակենտրոնացման ճամբարների բանտարկյալները: Այսինքն, ամեն ինչ կախված է մեկնաբանությունից:

-Այս ամենով հանդերձ՝ Ադրբեջանի հետ հնարավո՞ր է կառուցողական բանակցություններ վարել:

-Եթե պրոֆեսիոնալ և հայրենասեր մոտեցում է ցուցաբերվում, իհարկե՝ պետք է վարել բանակցություններ: Կառուցողական կլինեն դրանք, թե ոչ, ցույց կտա ժամանակը: Դա կախված է հակառակ կողմից՝ Ադրբեջանից: Բայց մենք պետք է պատրաստ լինենք նրանց հետ ապրել որպես հարևանը հարևանի հետ: Իհարկե, հիմա շատ բարդ է դրա մասին մտածել: Ես տեսանելի ապագայում չեմ տեսնում հնարավորություն, որ լրիվությամբ բոլոր հարցերը կհարթվեն, բայց սա էլ մեր ճակատագիրն է:

Երբ ասվում է, որ չկան հավերժական թշնամիներ ու բարեկամներ, ես համաձայն չեմ: Կան հավերժ թշնամիներ՝ դա եսասիրությունն է, հայրենասիրության պակասն է, անձնականը հանրայինից գերադասելն է, նախանձն է. այս վտանգներն են ողջ պատմության ընթացքում մեր ամենազորեղ թշնամիները հանդիսացել: Եթե մենք կարողանանք այդ թշնամիների դեմ պայքարել, արտաքին թշնամիների դեմ պայքարը և հարաբերությունների կարգավորումը շատ ավելի հեշտ կլինի:

-Օկուպացված տարածքներում մեր մշակութային հուշարձանների ոչնչացման, աղվանացման կամ ուդիացման ակնառու դեպքերը տեսնելով, Ձեր կարծիքով՝ ինչու՞ են շարունակում խոսել Ադրբեջանի կազմում մշակութային ինքնավարության, ազգային ինքնությունը պահպանելու մասին:

-Մշակութային ինքնավարության գաղափարն առհասարակ մեր տարածաշրջանում և մեր հակամարտության համար պարզապես անիրականանալի երևույթ է, որովհետև ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտությունը դժվար կարգավորվելիք հակամարտություն է: Այստեղ կարգավորումը մենք պետք է դիտարկենք որպես ռազմաքաղաքական, աշխարհաքաղաքական հավասարակշվածության պահպանում: Իսկ Ադրբեջանի կազմում ցանկացած տարբերակ պարզապես բերելու է կամ նոր արյունահեղության, կամ հայաթափման: Խնդիրը օբյեկտիվ բնույթ է կրում, որը կախված է Ադրբեջանի յուրահատկությունից, այդ ազգի ձևավորման գործընթացից, որ դեռևս շարունակվում է, ազգային փոքրամասնությունների ստվար զանգվածի առկայությունից, որը կարող է «դոմինոյի էֆեկտ» ստանալ և Ադրբեջանը կարող է փլուզվել ներսից, այդ գործընթացին Թուրքիայի ներգրավվածությունից, նրա ծավալապաշտական ծրագրերից: Սա այնքան էլ հեշտ չէ: Ով չի հասկանում կամ չի պատկերացնում՝ գիտելիքի պակաս ունի կամ պարզապես այլ խաղ է տանում, որովհետև մենք Ադրբեջանի կազմում ապագա չունենք:

-Վերջերս այցեր, հանդիպումներ եք ունեցել արտասահմանում: Ի՞նչ առաջնահերթությամբ եք շարժվում այդ հանդիպումների ժամանակ:

-Մեր արտաքին քաղաքականության օրակարգը և՛ երկկողմ հարաբերությունների հաստատումն է, և՛ Արցախի ճանաչումը, բայց մենք մեկը մյուսի հետ չենք փոխկապակցում, որովհետև եթե փոխկապակցենք, թերանալու ենք թե՛ մեկում, թե՛ մյուսում: Բացի դրանից, կարևոր է Արցախի սուբյեկտայնության պահպանումը:

Հիմա շատ կարևոր է, որ բոլոր ջանքերը գործադրենք Արցախի փրկության համար: Պահը ճակատագրական է, և եթե միասնական չգործենք, հիշատակված հավերժ թշնամիների դեմ չպայքարենք, շատ բարդ է լինելու: Դրա համար այդ ուղղությամբ պիտի կենտրոնացնենք մեր ողջ ներուժը և պայքարենք: Այս ճակատագրական պահին մի բան է մնացել՝ ամեն ինչ անենք, որպեսզի պետության ու ժողովրդի շահերը պաշտպանենք:

Հարցազրույցը՝ Տաթևիկ Աղաջանյանի