Փորձ է արվում վերացնելու արցախահայության ստեղծած պետականությունը

Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողովի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ, ՀՅԴ խմբակցության անդամ Վահրամ Բալայանի հետ «Ապառաժ»-ը զրուցել է հանձնաժողովի գործունեության, Արցախի հարցով ընթացող բանակցությունների ձևաչափի, ընթացքի մասին:

-Պարոն Բալայան, հետպատերազմյան շրջանում ի՞նչ խնդիրներ են առաջացել հանձնաժողովի աշխատանքների հետ կապված, և ինչպե՞ս եք դրանք հաղթահարում:

-Արցախյան երրորդ պատերազմից հետո մեր բնականոն կյանքը կազմակերպելու տեսանկյունից բազում խոչընդոտներ ունենք, այդ թվում՝ նաև արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում: Խնդիրներն ավելի շատ են արտաքին հարաբերությունների ոլորտում, որովհետև հարցը կապված է Արցախի միջազգային ճանաչման, նրա կարգավիճակի հետ, իսկ հանրությունը քաջատեղյակ է, որ բավականին մեծ ճնշումներ կան: Այդ ճնշումների պարագայում կազմակերպված աշխատանքը նույնպես դժվարանում է: 

Մի փաստ նշեմ. 2018-2020թ. այսինքն՝ նախքան պատերազմը, Արցախի Հանրապետություն է ժամանել 43 միջազգային պատվիրակություն՝ ոչ միայն խորհրդարանականներ, այլ նաև քաղաքական գործիչներ, քաղաքապետեր, մշակութային գործիչներ: Այդ մարդկանց միջոցով հնարավորություն կար որոշ չափով մեր դատը առաջ տանելու, փորձելու հասկանալի դարձնել մեզ աշխարհին: Սա մի խողովակ էր, որը բավականին լավ աշխատում էր։ Ցավոք սրտի, այդ խողովակն այսօր փակված է: Բավականին մեծ խոչընդոտներ կան դրսի պատվիրակությունների՝ Արցախ ժամանելու տեսանկյունից, մյուս կողմից էլ՝ ավելի են դժվարացել մեր պատվիրակությունների այցելությունները այս կամ այն երկրներ: Իհարկե, նախկինում էլ կար այդ խնդիրը, հիմա այս տեսանկյունից ավելի վատ իրավիճակ է ստեղծվել: 

Հանձնաժողովի աշխատանքների հետ կապված՝ արձագանքում ենք այս կամ այն հարցերին, որոնք վերաբերում են Արցախի հիմնախնդրին: Որպես պատգամավորներ՝ փորձում ենք հանրության, լրատվամիջոցների հետ շփվել, որպեսզի որոշակի հանրային մթնոլորտ ձևավորվի՝ դուրս գալու այն հոգեբանական ճգնաժամից, որի մեջ գտնվում ենք բոլորս: Այս ոլորտում բոլորս անելիք ունենք. հասարակության հետ շփվելու, փորձելու հասարակության ուժերը մեկտեղել, իրար մեջ գոյութուն ունեցող հակակրանքը, անհամաձայնությունը մեղմել և միասնական ճակատ ձևավորել:

-Իսկ ՀՀ-ի համապատասխան հանձնաժողովի հետ համագործակցո՞ւմ եք: Շատ է խոսվում, որ հետպատերազմյան շրջանում երկու պետությունների միջխորհրդարանական հանձնաժողովը չի գործում:

-Ինչպես Ազգային ժողովի մյուս հանձնախմբերի միջև չկա որևէ կապ, համագործակցություն ոչ թե մեր, այլ ՀՀ մեր գործընկերների պատճառով, նույն իրավիճակում նաև արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովներն են: Փորձ է արվում որոշակի մթնոլորտ ձևավորել մշակութային, կրթական ոլորտների հանդիպումներով, բայց սա շղարշ է, իրականում այդ հարաբերությունները չկան: Սա ցավալի է, բայց փաստ է: 

Ես փորձ կատարել եմ Ստեփանակերտում հանձնաժողովների հանդիպում կազմակերպել, բայց «քաղաքավարի» մերժում եմ ստացել: Գիտեի, որ կմերժեն, որովհետև ընդհանուր մթնոլորտը, վերաբերմունքն է այդպիսին, դա տեսանելի է: Բայց կարող եմ ասել, որ այս հարցում մեր գործընկերները սխալվում են: Նրանք այսպես են մտածում՝ չունենալ հարաբերություններ, Ադրբեջանին չջղայնացնել և փորձել հարցերին լուծումներ ապահովել, բայց դա չի ստացվելու, որովհետև Ադրբեջանն ունի այլ ծրագրեր ու ցանկություններ, և անկախ այն հանգամանքից՝ այցելեն կամ ոչ, փորձեն համագործակցել, դրանից դուրս ինքն ունի իր քաղաքականությունը: Սա պետք է մեր գործընկերները լավ հասկանան: Եվ պատահական չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, որ ձգտում են խաղաղության, բայց դա կարող է չլինել, այսինքն՝ իրենք էլ դա լավ գիտեն: 

Մյուս կողմից էլ՝ փորձել ձև անել, թե ոչինչ չես տեսնում, չես նկատում, մեզ համար ավելի վտանգավոր է: Սա նշանակում է՝ նիրհի մեջ մտնել, գործնական ոչինչ չանել քո դիմադրական կարողությունները մեծացնելու, քո անվտանգային համակարգը ամրապնդելու և քո ապագան կառուցելու տեսակետից:

-Հունիսի 24-ին Բաքվում ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ Արցախի հարցով բանակցություններում ԵԱՀԿ ձևաչափը չկա: Այդ դեպքում ի՞նչ ձևաչափով են ընթանում բանակցությունները:

-ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափը ցանկալի կլիներ, որ գործեր: Սա ոչ միայն Արցախյան հիմնահարցը հարթելու, լուծելու գործիք է, այլ միաժամանակ նաև առիթ է տարբեր բևեռներում գտնվող ուժային կենտրոններին իրար մոտ բերելու: Եթե նայում ենք բանակցային գործընթացի ողջ ժամանակահատվածին, ապա տեսանելի է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ներկայացնող երկրները այս հարցում համարյա համակարծիք էին: Կարգավորման հիմքում դրված երեք՝ ազգերի ինքնորշման իրավունքի, տարածքային ամբողջականության և ուժի չկիրառման սկզբունքները խոսում են այն մասին, որ կար որոշակի կոնսեսուս, համաձայնություն: 

Ցավոք սրտի, ուկրաինական դեպքերը մեզ նոր մարտահրավերների առաջ կանգնեցրին, և այս երկրների միջև եղած հակասությունը խորացավ, թշնամական դարձավ: Այս ամենից ելնելով է, որ ՌԴ արտգործնախարարը ոչ  միայն Բաքվում, այլ նաև այլ վայրերում խոսել է այդ թեմայով: Բայց չպետք է մոռանալ, որ նա տարբեր հայտարարություններ է արել, այդ թվում՝ նաև Փառուխի հետ կապված: Սա դիվանագիտություն է: Ամեն նախադասություն, ամեն ստորակետ որոշակի ուղերձ է՝ նայած որ երկրից, որ միջազգային կառույցից կամ ում շուրթերով է հնչում: Իհարկե, այս ամենը մտահոգիչ է, բայց մյուս կողմից էլ մեզ պետք է դա մղի դիվանագիտության ասպարեզում նոր գործողությունների, որպեսզի ճշտենք, թե այդ բառերի տակ ինչ է թաքնված, իրական միտքը, նպատակը որն է և ուժերի ներածին չափ փորձենք այդ ամենն օգտագործել՝ ի նպաստ մեր անվտանգային համակարգի և Արցախյան հիմնահարցի կարգավորման: 

Անկախ նրանից, թե թշնամական երկրից են ուղերձներ հնչում կամ բարեկամական, մեզ համար կան «կարմիր գծեր»: Ապրիլի 14-ին ԱՀ ԱԺ հայտարարության մեջ դա բաց տեքստով ներկայացվեց մեր հանրությանը, աշխարհին, բարեկամներին ու թշնամիներին: Մենք ընտրության հնարավորություն էլ չունենք. մեզ մի անկյուն են մտցրել և այդ անկյունից մենք պետք է փորձենք դուրս գալ, իսկ դուրս գալու ելքը ազատության, անկախության ճանապարհն է:

-Հունիսի 16-ին ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանը ՌԴ-ում հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ նշել է, որ Արցախի հարցով ԱՀ իշխանությունները կիսում են ՀՀ իշխանությունների տեսակետը: Դուք ի՞նչ տպավորություն ունեք այս առումով:

-Տեղեկատվական դաշտը և դրանից դուրս եղած տեղեկությունները վերլուծելով՝ պիտի ասենք, որ մոտեցումներն առ այս պահը տարբեր են: Արցախի Հանրապետության թե գործադիր, թե օրենսդիր մարմինների պատասխանատուներից որևէ մեկը չի ժխտել դա: Այդ հարցի շուրջ Արցախի պաշտոնյաներն արձագանքել են, խոսքը վերաբերում է ԱԺ նախագահին և ԱԳ նախարարին: ՀՀ նախագահի ասածը, թե ինքն ինչպես է ընկալում, որևէ առնչություն չունի մեր ուղեգծի հետ: Իրավունք չունեն մեր անունից խոսելու: Այդ իրավունքը մեր ժողովուրդը մեզ է տվել, և մենք անում ենք այն, ինչ ժողովուրդը ցանկանում է: 

-ՀՀ-ի հետ կապող նոր կառուցվող ճանապարհը ինչքանո՞վ կարող է անխափան կապ ապահովել ՀՀ-ի հետ: ՀՀ վարչապետն իր վերջին ասուլիսի ժամանակ նշել է, որ այն ավելի անվտանգ է։ Ինչքանո՞վ է սա համապատասխանում իրականությանը:

— Ճանապարհի անվտանգ կամ վտանգավոր լինելու առումով մի քիչ դժվարանում եմ խոսել, որովհետև անձամբ այդ ճանապարհով չեմ անցել և դժվար եմ պատկերացնում՝ ինչպիսին է լինելու: Միայն կարող եմ ասել, որ գործող ճանապարհը մեզ համար ավելի շահեկան է: Առաջինը՝ ժողովուրդը սովորել է այդ ճանապարհին, երկրորդը՝ չպիտի մոռանանք, որ այդ ճանապարհի վրա հայկական բնակավայրեր կան: Երբ 1921թ. Լեռնային Ղարաբաղը բռնակցվեց Ադրբեջանին, դրանից հետո մինչև 1923թ. ԼՂ ինքնավարության հետ կապված վեճեր էին ընթանում. Ադրբեջանը չէր ցանկանում ինքնավարություն տալ: Այդ ժամանակ Ադրբեջանի կենտգործկոմի նախագահ Կասումովի ստորագրությամբ մի փաստաթուղթ կազմվեց, որտեղ ներկայացված էին ԼՂԻՄ-ի կազմում ընդգրկված բնակավայրերը: Այդ 212 բնակավայրերից մեկը հենց Ավդալարն էր (Բերձոր, Լաչին): Հետագայում որոշ բնակավայրեր ԼՂԻՄ-ից «խուզվել» են, այդ թվում՝ Բերձորը:

-ԱՀ բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից հաճախ է հնչում, որ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում: Ինչո՞վ եք դա բացատրում. բանակցություններում միայն այդ հարցն է քննարկվում:

-Զարգացումները դրան են տանում, դրա համար մշտապես հնչեցվում է այդ հարցը, ամեն կերպ փորձ է արվում վերացնել արցախահայության ստեղծած պետականությունը: Սա է այդ ամբողջ պայքարի էությունը: Արցախի պետականությունը ստեղծվել է 1991թ. գործող օրենքների՝ ԽՍՀՄ օրենսդրության և միջազգային օրենքների շրջանակներում: Այսօր նորից հետվերադարձի գործընթաց է ընթանում: 

Ճիշտ է, մենք միջազգայնորեն ճանաչված չենք, բայց նույն Ադրբեջանը առաջին պատերազմի ժամանակ մեզ հետ բազմիցս բանակցել է: Եթե մենք չկայինք, ո՞ւմ հետ է բանակցել, զինադադար ստորագրել: Նշանակում է՝ իրենք էլ էին ճանաչում, որ այդ պետությունը կա: Հիմա ուժերի դասավորվածությունը փոխվել է, Թուրքիան պաշտպանում է Ադրբեջանին, վերջինիս ֆինանսական հնարավորությունները մեծ են, տնտեսական կապեր ունի տարբեր երկրների հետ, և սա թույլ է տալիս, որ ինքը մեզ վրա ճնշումը մեծացնի: Սակայն 30 տարի առաջվա իրադարձությունները փաստում են, որ Արցախի Հանրապետությունը եղել է և հիմա էլ գոյություն ունի՝ չնայած ջլատված, տարածքի 75%-ը բռնազավթված, այնուամենայնիվ գոյություն ունի:

Զրուցեց Տաթևիկ Աղաջանյանը