Հայը պետք է իր հայրենիքում ապրի. Գլենդելից Մարտունի տեղափոխված Շանթ Չարշաֆճյան

Ապրիլի 23-ի երեկոյան Ստեփանակերտում կազմակերպված ջահերով երթից հետո արդեն տարածքի մաքրությամբ էինք զբաղված, երբ մի մարդ մոտեցավ ՀՅԴ զինանշանով վերնաշապիկներ հագած երիտասարդներին և ասաց, որ չգիտեր՝ Արցախում այսքան դաշնակցականներ կան, ինքն էլ ճանաչում է Շանթին: Նրա խոսքով` Շանթը ԱՄՆ-ում «կազինո» (խաղատուն) ուներ, հիմա ընտանիքով ապրում  է Արցախի Մարտունի քաղաքում: Ահա այսպիսի լեգենդներ են պտտվում խաղատան նախկին կառավարիչ Շանթ Չարշաֆճյանի մասին, որի միջոցով պատերազմի օրերից մինչ այժմ Արցախում բազում բարեգործական ծրագրեր են իրագործվել, և ով կնոջ՝ Մարինեի հետ, մեկ տարուց ավելի է՝ դարձել է Մարտունի քաղաքի բնակիչ, որտեղ մեծացնում են իրենց դստերը՝ Մարալին: «Ապառաժ»-ը հայրենադարձ Շանթ Չարշաֆճյանի հետ զրուցել է Արցախ տեղափոխվելու պատճառների, այստեղ հանդիպած դժվարությունների, դրանք հաղթահարելու ուժի, ապագա ծրագրերի մասին:

—Ի՞նչ է նշանակում դաշնակցականի երդում տալ:

-5 տարեկանից եղբորս հետ սկաուտականի էի գնում, հետո 8 տարեկանում պատանեկանին միացա: Այդ տարիներին շատ լավ վարիչ եմ ունեցել: Գլխավոր վարիչս՝ «Դեպի Հայք» հիմնադրամի (Birthright Armenia) ղեկավար Սևան Կաբակյանը հիմա ընտանիքով Հայաստանում է ապրում: Հետո ՀՅԴ երիտասարդական միությանն եմ անդամակցել, մեկ տարի Կենտրոնական վարչության անդամ եմ եղել: Երդում միանգամից չեմ տվել, այլ՝ մոտ 5 տարի առաջ: Ինձ համար լուրջ խոստում էր, պիտի մտածված անեի, քանի որ այդ խոսքերն իր ամբողջ ծանրությամբ եմ ընկալել: Ես ու եղբայրս միասին ենք երդվել:

-Ստացած դաստիարակությունը Մարտունի տեղափոխվելու որոշման մեջ մե՞ծ տեղ ունի:

-Մանկուց ինձ համար շատ կարևոր էին հավասարությունը, բոլորի հետ հավասար վարվելը, համեստությունը: Պատերազմից հետո Մարտունի եկանք ու շփվեցինք այստեղի մեր ընկերների, քաղաքապետարանի աշխատակիցների, բնակիչների հետ: Առաջին աշխատանքս Մարտունի քաղաքի շուրջ 50 նահատակների տներն այցելելը, զորակցություն հայտնելն էր ու ֆինանսապես աջակցելը: Ում հետ ծանոթացա, շատ համեստ, աշխատող մարդիկ էին, որոնք ուզում էին ամեն ինչ արդար կազմակերպել: Նրանք խորհուրդ տվեցին, որ եթե գումարը բոլորին չհերիքի, ինչքան էլ քիչ գումար լինի, բոլորին հավասարաչափ բաժանեմ: Այս մոտեցումն ինձ շատ տպավորեց: Այստեղ ավելի արտահայտված տեսա հավաքական շահը: Տեղացի ժողովուրդն էլ շատ է տանջվել, տուժել: Մյուս շրջանների հետ համեմատած՝ Մարտունի քաղաքին շատ են խփել: Դա իմանալով ու տեսնելով, որ ժողովուրդը համառորեն ուզում է մնալ իր հողի վրա, իր տանը, նորից վերակառուցել քանդվածն ու ավերվածը, շատ հարգեցի:

-Պատերազմից հետո Մարտունիում տրամադրության փոփոխություն նկատո՞ւմ եք՝ դրական առումով:

-Երբ տեսնում ես, որ մեկը նոր բիզնես է բացում, նոր շենքեր են կառուցվում, տեղացի ու դրսի մարդիկ ցանկանում են իրենց ներդրումն ունենալ վերականգնվելու գործում, այդ հանգամանքը հույս է տալիս: Ժողովուրդն էլ կարծես ուզում է, որ այստեղ կյանքը լավանա, փախուստի հնարավորություն չեն փնտրում: Մարդիկ չեն ասում՝ փող տուր, որ տոմս առնեմ, ասում են՝ փող տուր, որ ջերմոց սարքեմ, դպրոցի համար քիմիայի, ֆիզիկայի պարագաներ գնեմ: Դա քաջալերող է, չեն ասում՝ այստեղ անապահով է, թշնամու քթի տակ ենք, մի ձևով մեզ ՀՀ-ում տեղավորեք: Պետք է քաջալերվի այդ ժողովուրդը: Աշխարհասփյուռ հայությունը պետք է  Արցախի, Հայաստանի թիկունքին լինի, որ պահենք Արցախը, Սյունիքը: Եթե Արցախը, Սյունիքը չպահենք, կամաց-կամաց կհասնեն Երևան: Դժբախտաբար, ղեկավար իշխանությունն այնպիսի տեղ է հասցրել, որ կարծես Հայաստան՝ նշանակում է միայն Երևան, կամ Հայաստանը հայության, հայերի հայրենիքը չէ: Հնարավոր է՝ այդ մարդիկ հայերեն են խոսում, բայց կասկածում եմ, որ հայ են: Կարծես թե Հայաստանը մի երկիր է, հյուրանոցի նման բացել են, ու տարբեր ազգեր կարող են գալ, վայելել: Ես ազգային խտրականություն չունեմ այլ ազգերի նկատմամբ, բայց նրանք իրենց երկիրն ունեն, մենք մի փոքր կտոր հող ունենք, և ո՛չ մեր պատմությունն են պաշտպանում, ո՛չ էլ մշակույթը, լեզուն:

Ես այստեղ շատ դրական բաներ եմ տեսնում, բայց բացասականն էլ կա դրա կողքին: Պատերազմից հետո պիտի խստորեն փոխվեր մարդկանց աշխատելաոճը, պետք է գիշերուզօր աշխատել, որ այս վիճակից դուրս գանք: Բայց տեսնում ես, որ կարծես նույնն է, պատերազմ չի եղել: Եթե հիմա լուսնից մարդ բերեիր, ու ինքը շրջապատը տեսներ, չէր իմանա, որ թշնամին մեկ կմ-ի վրա է, չէր իմանա, որ վտանգ կա: Մեր մտայնության մեջ բան չենք փոխել: 2000 տարի հրեաները երկիր չունեին, հենց երկիր ստացան, ատամով, եղունգով ամեն ինչ արեցին, որ պահեն: Մենք երկիր ունենք, հիմա ի՞նչ ենք անում, որ պահենք: Հիմա ծրագրեր կան, որոնք կարծես մի օրում են ստեղծվել. չեմ զգում, թե սկզբից մինչև վերջ մտածված է, որ փորձել են զարգացնել:

Մարտունուց հոսանքի նոր գծերի քաշումը տևեց 5 ամիս: Ես ամեն օր տեսնում էի, որ մի քանի հոգի են աշխատում դրա վրա: Ես զարմանում եմ, որ այդպիսի կարևոր գործը 10 աշխատողով են անում, իսկ պետական վայրերում ամեն բաժնում կան քարտուղարներ, օգնականներ, ամեն սենյակում 8 հոգի է նստում: Նրանց մեջ էլ կան աշխատող մարդիկ, բայց դրա կողքին, երբ ողջ շրջանի հոսանքի համար օրը երկու ձող են դնում, դա պետք է 100 հոգով գային, միանգամից անեին: 30 տարի Ստեփանակերտից Շուշի լույս չկար ճանապարհին, հիմա սիրուն դրել են. ի՞նչ իմաստ ունի: Չեմ հասկանում, առանց ղեկավարի մնացած փոքր հող է թե՛ Արցախը, թե՛ Հայաստանը: Եթե ղեկավար լիներ, ամեն օր պիտի ասեր՝ ժողովո՛ւրդ, պիտի աշխատենք, շատ աշխատենք, որ երկիրն առաջ գնա:

—Հե՞շտ էր ինտեգրվել նոր վայրում: Ի՞նչ դժվարությունների հանդիպեցիք այստեղ:

-Լեզուն, տեղական բարբառը հասկանալն ամենադժվարն էր: Բայց հիմա մեծամասամբ հասկանում եմ, կամ գոնե այդպես եմ կարծում: Օրինակ, մայրս լսելով տեղացու հետ իմ խոսակցությունը, ոչինչ չի հասկացել: Ինձ հետ շփվելով՝ մի քիչ ավելի գրական են խոսում, որը հեշտացնում է: Բայց հիմա բավական շփվել եմ, որ բարբառը հասկանամ: «Ինյան», «իլյալ», «տիյեր», «տիվեր»՝ առաջին օրը այս բաները չէի հասկանում, բայց հիմա բավականին հասկանում եմ:

Նորմալ մարդիկ են: ԱՄՆ-ում էլ շատ տարբեր է: Այնտեղ կյանքում ես ոչ մեկի ավտոն չեմ նստի, եթե չեմ ճանաչում, ոչ էլ անծանոթ մեկին կվերցնեմ հետս: Երեխաներիդ էլ դաստիարակում ես, որ չանեն: Այստեղ այդպես չես մտածում: Այստեղ ամեն մարդ կանգնում, հարցնում է, թե ինչ խնդիր կա: ԱՄՆ-ում հազար հոգի է անցնում, մեկը կարող է աչք գցել վրադ: Ամեն մարդ ինքն իր կյանքով է ապրում: Մարդիկ իրենց հարևաններին չեն ճանաչում: Այստեղ տարբեր է, ամեն մարդ շփվում, բարևում է, ավելի մարդամոտ են:

-Ձեր սննդային նախասիրությունները փոխվե՞լ են այս մի տարվա ընթացքում:

— Նկատել եմ, որ այստեղ միս շատ են օգտագործում: Արցախում տարբեր ճաշեր կան, բայց ես էլ մեր ճաշերն եմ բերում: Տարբեր ճաշեր՝ հումուս կամ ուրիշ բաներ են փորձում մեր տանը: Ինձ համար հետաքրքիր է տեղական տարբեր կանաչիները, որոնք սովորում եմ տարբերել:

-Սոցիալական ցանցերում շատ զգացմունքային եք արձագանքում քաղաքական գործիչների ելույթներին, հակահայ արտահայտություններին, նախքան պատերազմն է՞լ էիք այդպես:

-Երբ այս փոփոխությունները եղան, ես չէի հետևում, թե ով է այս անձը, ինչ անցյալ ունի: Ես զբաղված էի ԱՄՆ մեր համայնքի երիտասարդների, պատանիների առօրյայով, այնտեղի Հայ դատի հարցերով, տեղյակ չէի՝ ով է, ինչ է: Երբ տեղեկացա, որ ժողովուրդը շարժում է սկսել, ժողովուրդն ընտրել է այս մարդուն, ժողովուրդը հոգնել է կաշառակերությունից, ասացի՝ լավ: Ոչ թե ուրախ էի, այլ պարզապես չէի ճանաչում: Առանց փնտրելու, հետաքրքրվելու՝ առաջին բանը, որ նկատեցի, ԿԳՄՍ նախարար Արայիկ Հարությունյանի որոշումներն էին, եկեղեցու դեմ արշավը: ՀՅԴ Հայաստանի երիտասարդական և ուսանողական միություններն առաջինը բողոքի ցույցեր արեցին: Այդ օրերին արդեն հայտնի էր, թե ովքեր են այս մարդիկ, ինչ նպատակով են եկել, ով է նրանց ֆինանսավորողը, ինչի են հավատում: Նրանք ավելի շատ ջանք են թափում օտարների ուզածներն անելու համար, քան թե հայկականը պահպանելու ուղղությամբ: Եթե իրենց մնա, Երևանը չես կարող տարբերել Լաս Վեգասից:

Մենք ինքներս մեզ խաբել ենք, որ հայը ստեղծագործ է, գրագետ է: Հասել ենք մի կետի, որ երկրի մեծամասնությունը չի կարդում: Նրանց տեղեկատվության աղբյուրը ֆեյսբուքյան ինչ-որ գրառում կարող է լինել՝ առանց փաստերի: Մինչև այստեղ գալս դա ինձ համար պարզ չէր, ես 15-16 տարի Հայաստանում չէի եղել: Ազգային դաստիարակություն չի եղել, մարդիկ չեն դաստիարակվել՝ սիրել երկիրը, կարծես պատմությունը չեն սովորել: Դժբախտաբար, դա բոլորիս մեղավորությունն է: Մշակութային շատ առանձնահատկություններ ունենք, բայց ինքներս մեզ չենք ճանաչում: Մարդկանց մոտ նյութապաշտություն է առաջացել: Եթե մենք մեր պատմությունը սերտեինք, կիմանայինք, որ իրավունք չունենք եսասեր, եսակենտրոն լինելու: Եթե մենք հավաքականորեն չաշխատենք, կմորթվենք, կանհետանանք: Հանգստյան օրերի իրավունք չունի հայը:

-Իսկ ի՞նչ ելք եք առաջարկում:

-Ամեն մարդ ինքնուրույն կարող է իրավիճակ փոխել: Ամեն մարդ փոփոխություն պիտի պահանջի: Ամենահասարակ բաներից սկսած, օրինակ՝ սրբավայրերի մոտ աղբ թափելը, դա ամեն մարդ կարող է պահանջել: Եթե այդքանը չենք կարող անել, դա ցույց է տալիս, թե ինչ ենք զգում մեր հողի ու երկրի նկատմամբ: Խրամորթի դեպքերի ժամանակ Մարտունու գյուղերից մեկում պահակություն էին անում Ավետարանոցի բնակիչները, որոնք Ստեփանակերտում են մնում: Ասացին՝ մենք մեր գյուղը չկարողացանք պահել, գոնե հիմա ուզում ենք օգնել, որ դուք ձեր գյուղը պահեք: Տունը կորցրած մարդն ավելի է հարգում հայրենիքը, ավելի է արժևորում: Դժբախտաբար, պիտի կորցնես, որ արժեքն իմանաս:

-Կհիշե՞ք Արցախում Ձեր անցկացրած ամենատխուր ու ուրախ պահերը:

-Հայաստանում, հայրենքիում ամեն օրը լավ օր է: Ուրախանում եմ, երբ մեր հայրենակիցները դրսից միանում են մեզ: Միայն բաժակաճառերով հայրենիք չեն սիրում: Դա ամենաուրախացնողն է, նաև ամենատխուրն էլ դա է: Մեկ տարի է՝ այստեղ եմ, գիտեմ, որ աշխարհում մոտ 10 մլն հայ կա, քանի՞ մարդ է եկել Հայաստան, Արցախ, փորձել ինչ-որ բան անել: Շատ քիչ է թիվը: Ես չեմ սիրում, որ Մարտունիում միակ Սփյուռքից եկած, «յուրահատուկ» մարդն եմ, ես ցավում եմ դրա համար: Իմ կարծիքով՝ հարյուրավոր, հազարավորներ պիտի գային: Հրաշք բնություն, հրաշք երկիր, մշակութային ինչպիսի գանձեր: Նույնիսկ Հայաստանում այնքան մարդու հետ եմ ծանոթացել, որ գոնե մի անգամ Արցախում չեն եղել:

-Արցախում թշնամուց այսքան հեռավորության վրա ինչպե՞ս եք պատկերացնում ընտանիք, երեխա ունենալը: Սփյուռքում ձուլվում են, բայց այնտեղ ֆիզիկական անվտանգության հարց չկա:

-Նույնն է, որովհետև Սփյուռքում ինքնությունը պահելու, գոյութենական պայքար է: Միշտ պայքար է, կա՛մ այստեղ, կա՛մ այնտեղ: Ամեն տեղ էլ ֆիզիկական վտանգ կա: Եթե մեր հողը, երկիրն արժեք չունենար, ոչ մեկը չէր ցանկանա նվաճել: Վտանգը ցույց է տալիս, որ շատ արժեքավոր երկիր ունենք: Եթե վտանգ կա, հիմա թողնենք — գնա՞նք, թափառականի կյանքով ապրե՞նք, օտարության մեջ ձուլվե՞նք: Նիկոլ Դումանը Արցախից հասել է Արևմտյան Հայաստան: Այս մարդիկ ինչե՜ր են արել հանուն իրենց եղբայրների: Եթե երկիր ենք ուզում, ձրի չէ: Ոչ մեկը մեզ ձրի երկիր չի տալու, ոչ էլ հրեաները իրենց երկիրը ձրի վերցրին ու ոչ էլ առանց վտանգի են պահում: Ամեն տեղ էլ վտանգ կա: ԱՄՆ-ում պատերազմ չկա, բայց փողոցային անվտանգության խնդիր կա:

-Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Արցախը 15-20 տարի հետո:

— Պետք է աշխատենք: Եթե աշխատենք, լավ կլինի: Կարծում եմ, որ դրա հնարավորությունը կա, շատ խելացի սերունդ ունենք: Եթե լավ աշխատողին գնահատեն, այլ ոչ թե բարեկամական կապերով աշխատեն, կարող ենք շատ առաջ ընթանալ: Եթե Հայաստանի, Սփյուռքի, Արցախի հայությունն աշխատի իր ուժերի ներածին չափով, շատ լավ կլինի: Բայց պետք է ուղղությունը ճշտել: Պետք է մեր ազգային արժեքները՝ պատմությունը, մշակույթը, եկեղեցին գերագույն լինեն: Պետք է բոլորս համաձայն լինենք, որ թուրքը, ազերին թշնամի է, հակառակորդ չէ: Չես կարող թշնամուն ասել ոչխար, պիտի ճիշտ գնահատես:

—Դուք Ձեզ այստեղ տեսնո՞ւմ եք 20 տարի հետո:

-Իմ արմատները Արևմտյան Հայաստանի Տիգրանակերտից են: Իմ հեռանկարը Արևմտյան Հայաստանը, իմ պապերի տունն ունենալն է: Հիմա ինձ Արցախում եմ տեսնում, Արցախն էլ չեմ տարբերում Հայաստանից: Մեկ հայրենիք ունենք: Այստեղ ենք՝ մարտունեցի ենք, այստեղ ենք ցանկանում արարել, ստեղծել:

—Ի՞նչ գաղափար է ոգևորում Ձեզ:

-Հիմա ուրախ եմ, որ Հայաստանի տարբեր վայրերում ժողովուրդը վերջապես քնից արթնացել ու փողոց է իջել: Ինձ համար ամենաոգևորողը դա է, որովհետև առանց Հայաստանի ներկա ղեկավարության փոփոխության մենք ապագա չենք ունենա: Նրանք հետապնդում են այնպիսի գաղափարներ, որոնք կկործանեն հայ ազգը, հայ դատը և յուրաքանչյուր հայի համար արժեք ունեցող հիմնասյուները: Ցեղասպանության ենթարկած մարդկանց հետ բանակցում են, ժողովրդին ասում՝ ընկերական կապեր ստեղծենք: Վաճառականի այս մտայնությունը՝ կարճատես, անձնական շահերի հետապնդում, պետք է փոխվի: Եթե ՀՀ կառավարությունը չփոխվի, ձև չկա, ամեն ինչ կկործանվի: Վերջին շրջանի այս շարժումը ինձ մեծ հույս է տալիս: Մենք հայրենիքի մի փոքր կտորն ենք, եթե իրար չօգնենք, տիրություն չանենք, Արցախն էլ կգնա, Սյունիքը, Լոռին էլ կգնա: Ի՞նչ կմնա: Երկիրը կտոր-կտոր կտանք թշնամուն: Բայց երկիր չունենալով՝ այլ երկրի դրոշի տակ ապրել հնարավոր չէ: Այդպիսի ժողովուրդներ չեն մեր շրջապատում, նրանք չեն ցանկանում նորմալ հարևանություն, այլ միայն՝ մահ: Խաղաղություն մուրալով չես ստանա: Մեկը ինձ հիշեցրեց, որ Արևմտյան Հայաստանում Ցեղասպանությունից հետո խաղաղություն կա, որովհետև հայը չկար, շատ էլ խաղաղ էր: Դժվար օրեր են, կամ ձեռքներս ծալած կնստենք, կամ կարող ենք աշխատել: Պետք է աշխատել:

-Հայրենիքը հնարավո՞ր է հեռվից սիրել:

-Հնարավոր է, և ո՛չ: Կարող ես հեռվից սիրել, բայց ամեն հայ պիտի ծրագիր ունենա, ամեն մարդու ծրագիրը պետք է լինի Հայաստան վերադառնալը, իր հայրենիքում ապրելը: Ամեն մարդու կյանքի պայմանները տարբեր են: Չեմ ասում Սփյուռքում հայրենասեր չեն, հայ չեն, ո՛չ: Սփյուռքում ապրող շատ մարդիկ շատ ավելի հայրենասեր են, քան Հայաստանում ապրողների մի մասը: Բայց, վերջիվերջո սերունդները ձուլվում ու անհետանում են, ու իրենց սիրած երկիրն էլ ի վերջո կանհետանա, եթե իրենց ֆիզիկական ներկայությամբ ներդրում չկատարեն: Լավ թե վատ, երկիր ունենք, որն ապրելու ամենալավ տեղն է: Հայը պետք է իր հայրենիքում ապրի: Երկիրն իր զավակների կարիքն ունի, իր զավակներն էլ իր երկրի կարիքն ունեն:

Զրուցեց Տաթևիկ Աղաջանյանը