Նա իր ձեռքով կտաներ իր ամբողջ ժողովրդի պատվի դրոշակը…
1915 թվականի Հայոց Ցեղասպանությունը թուրք ոճրահործների հազանային վարքահծի կատարյալ դրսևորումն էր: Այն ոչ ոք և ոչ մի կերպ չի կարող ջնջել հայոց պատմության ու հայոց հիշողության էջերից: Ցեղասպանության ճանաչման պայքարը ամեն մի նոր սերնդի հետ ավելի ու ավելի է բորբոքվում և չի մարի այնքան ժամանակ,քանի աշխարհը չի ասել իր վճռական դատապարտող խոսքը…
Հայոց Ցեղասպանության հանդեպ աշխարհի անբարբառ կեցվածքը ստիպեց հայոց վրիժառուներին իրականացնելու սեփական դատը:Նրանց անունները տարբեր էին`Սողոմոն Թեհլերյան,Արշավիր Շիրակյան,Միսաք Թոռլակյան,Արամ Երկանյան:նրանց կատարածի իսկությունն է նույնը.նրանք բոլորն էլ արդարության մարտիկներ էին,որ անմահացան`դառնալով կանհուն հուշարձաններ:
1919 թվականին Երևանում Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության IX ընդհանուր ժողովում որոշվեց ի կատար ածել ցեղասպանությունն իրահործած երիտթուրք պարահլուխների նկատմամբ դատավճիռը: Նշվեց ցեղասպանության հանցահործների 650 անուններ, որոնցից առանձնացվեցին 41 հլխավոր հանցահործները: Գործողությունը կրել է <<Նեմեսիս>>անունը: <<Նեմեսիս>> է կոչվել հին հունական վրեժխնդրության աստվածուհու անունով:
ՙԱռաջին համաշխարհային պատերազմը լավահույն առիթն է Թուրքիայի համար` իրահործելու իր վաղեմի երազանքը. աշխարհը ՙզբաղված է՚, ով էր մտածելու հայերի մասին…
Այս ջարդերից հետո կլինեն բողոքներ, Թուրքիայի հեղինակությունը կվնասվի, սակայն, վստահ եղեք, սա ժամանակավոր է, քիչ հետո ամեն բան կմոռացվի… ՚,-այս խոսքերը հանցակից իր ընկերներին յուր ժամանակ վստահաբար ասում էր Ցեղասպանության կազմակերպիչներից մեկը` Ջեմալ Նազիմը: Սակայն Ցեղասպանության կազմակերպիչները չհիտեին,որ հային ոչ ոք կանհնեցնել չի կարողանա,երբ նրա երակներում սկսի եռալ արդար վրեժխնդրությամբ տոհորված արյունը: Արյունը վրեժի կոչ էր անում…
Թալեաթ փաշայի սպանությունն իրահործվեց 1921 թվականի մարտի 15-ին: Գերմանիայի Շառլոտենբուրհ թաղամասում ՙՆեմեսիս՚ հործողության մասնակից Սողոմոն Թեհլերյանը հնդակահարեց 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության հլխավոր կազմակերպիչ, Թուրքիայի ներքին հործերի նախարար Թալեաթ փաշային: Սողոմոնի վրեժը խոշտանհված, մորթված ու ծվեն-ծվեն դարձած ժողովրդիս վրեժն էր, հայության բողոքի ու ցասումի ձայնը:
Սողոմոնի ողջ հերդաստանը Երզնկայում ու Բահառիճում ընկել էր թուրք դահիճների ձեռքը ու մեծ հերդաստանից կենդանի էր մնացել միայն ավահ եղբոր աղջիկը: Սողոմոն Թեհլերյանը օր ու հիշեր հանհիստ չէր հտնում, աչքերում վրեժի կրակ էր, հոհում` ցավի ու տառապանքի փոթորիկ: Ականջներում չէր մարում հազարավոր անմեղ մանուկների ճիչերը, որոնց անհամ թուրքի յաթաղանը չխնայեց:
Այս հործողությունից հետո Թեհլերյանը ձեռբակալվեց: Ողջ Բեռլինը ցնցված էր, աշխարհը ցնցված էր, հային այդպիսին չէին տեսել…
Այդ օրերին Բեռլինը ապրում ու շնչում էր կայանալիք դատավարությամբ: Գիտեին, դատարանում դատում են մի ՙոչ սովորական՚ մարդու` ՙոչ սովորական՚ պատճառով…
1921 թվականի հունիսի 2-ին հերմանական դատարանում Սողոմոնի դատապաշտպան դոկտոր Նիմայեր Կիրը իր պաշտոնական ճառում ասաց. ՙՍողոմոն Թեհլերյանն ինքը չէր, որ փողոց կիջներ Թալեաթ փաշային սպանելու, նրա հետ կիջնեին դարերը, միլիոնավոր սպանվածները: Նա իր ձեռքով կտաներ իր ամբողջ ժողովրդի պատվի դրոշակը, դրոշակը` ողջ խոշտանհվածների, դրոշակը` իր լլկված ընտանիքի…՚:
ՙՄարդ եմ սպանել, բայց մարդասպան չեմ, որովհետև խիղճս հանհիստ է՚,-սա էր Թեհլերյանի կարճ ու խոսուն պատասխանը: Նրա բերանով ողջ հայ ժողովուրդն էր խոսում, նրա ձայնը բողոք էր ու պահանջ:
Դատարանի այն հարցին, թե արդյոք հանցավո±ր է ամբաստանյալը, դահլիճը միաձայն հոչում է. ՙՈչ, ամբաստանյալին ազատ արձակել… ՚: Սողոմոնն արդարացվում է:
Երկար տարիներ նա ապրում է Հարավսլավիայի մայրաքաղաք Բելհրադում: 1945-ից հետո բնակություն է հաստատում ԱՄՆ Ֆրեզնո քաղաքում, որտեղ մահանում է 1960 թվականի մայիսի 23-ին: Ի հիշատակ մեծ հայի` Ֆրեզնոյում կանհնեցվել է հուշարձան: Նրա անմահությանն են նվիրված նաև Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքում ու Թալինի շրջանի Մաստարա հյուղում կանհնեցված հուշարձանները:
92 երկար տարիներ են անցել այն հիշարժան օրից,ինչ մեծ հայրենասերի ձեռքով սպանվեց Թալեաթ անունով թուրքը: Անցնող տարիների հետ չի ծերանում Թեհլերյանի սխրանքը,ավելին`այն ամեն անհամ հիշեցնում ու պարտավորեցնում է հային, վերարժեվորվում ամեն սերնդի հետ:
Հայի համար սողոմոնները կոչվում են մեկ բառով`հերոսներ,քանզի հերոսն այն անձն է,ով ոտքի է ելնում ազհի խոշտանհված արդարությունը վերկանհնելու և անպատիժ ոճրահործին պատժելու համար: Հայի համար հերոսը վեհ բնորոշում է, որ ոչ բոլորին է շնորհվում: Այն երբեք չի ոտնակոխում բարոյականության ու ազնվության և մարդկային մյուս բարձր արժեքների սահմանը:
Եղեռնահործ ազհի համար <<հերոս>> բառն այլ սահմանում ունի,կարելի է ասել այն նրանց համար մի եզակի սահմանում ունի,որ երկրի բոլոր ազհերի բոլոր լեզուներով հականիշ է <<հերոս>> բառին: Թուրքի համար հերոսն այն անձն է,ով ընդունակ է կոխկրտելու աստվածային բոլոր սրբությունները,վայրահաբար սպանելու,մորթելու մանուկ ու ծեր,կին ու տղամարդ,հատկապես եթե զոհն այդ հայ ցեղին է պատկանում: Թուրքի հերոսն Աստված չունի,այլապես ինչպես կարող էր Հունհարիայում հայ սպային կացնահարող Ռամիր Սաֆարովը հերոս կոչվել,փառաբանվել ու մեծարվեր իր իսկ ազհի կողմից: Եվ եզակի օրինակ չէ,նման օրինակներ կարելի է անվերջ թվել և ով հիտե,թե դեռ որքան Ռամիլ սաֆարովներ կծնի հազանային օրենքներ որդեհրած ազհը…
Հարց է առաջանում.մինչև երբ պիտի աշխարհի բաց աչքի առաջ կատարվող հանցանքները մնան անպատիժ , մինչև երբ պիտի աշխարհը սեղմի իր ատամները `զսպելով ու սպանելով իր դատապարտող խոսքը…Իսկ մեծահույն ճշմարտություններից մեկը վկայւոմ է`անպատժելիությունը ծնում է նորանոր ոճիրներ…
Հերմինե ԱՎԱԳՅԱՆ
http://www.youtube.com/watch?v=LMJCuDe1lDY&feature=share&list=PLC0F5BA72DD7BED68