Շնորհավոր ծնունդդ, ընկեր Արթուր

Ճշմարիտ հերոսները նրանք են միայն, որոնք մեծագործում են եւ առաքինանում իրենց վտանգված հայրենիքը պաշտպանելիս

Գարեգին Նժդեհ

Արամ Մանուկյան եւ Արթուր Մկրտչյան: Այս մարդիկ մեր ժողովրդի պատմության մեջ հանդես են եկել տարբեր պատմաքաղաքական պայմաններում, սակայն սկզբունքորեն կատարել են գրեթե նույն առաքելությունը: Եթե Հայաստանի Առաջին Հանրապետության հռչակումն անմիջապես կապված է Արամ Մանուկյանի հետ, ապա նույն կերպ Արթուր Մկրտչյանի անունը սերտորեն առնչվում է 20-րդ դարավերջի երկրորդ պետականության ստեղծման իրողությանը: Այս երկու էթնոկիր անհատների ճակատագրերի տարբերությունը կայանում է սոսկ նրանում, որ Արամ Մանուկյանը 1919 թվականին հասցրել էր տեսնել դեռեւս 1375 թվականից կործանված հայոց պետականությունը, տեսնել դարերի ստրկությունից դեպի վերածնունդ ու ծաղկում ապրող իր ժողովրդին, իսկ Արթուրը, որ հերոսի վճռականությամբ ելել էր Հայոց Արեւելից կողմանց հատվածի փրկության համար, չտեսավ նույնիսկ Շուշիի ազատագրումը եւ մոմ չվառեց Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցում, չանցավ Շուշիից Երեւան ձգվող հայկական ճանապարհով:

Արթուր Մկրտչյանը ծնվել է Հադրութի Ուխտաձոր գյուղում 1959 թվականի փետրվարի 16-ին: 1976 թվականին ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը եւ ընդունվել Երեւանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը: 1981 թվականին ավարտել է համալսարանը եւ աշխատանքի անցել Հայաստանի ազգագրության պետական թանգարանում: 1983-86թթ. սովորել է Մոսկվայի Միկլուխո Մակլայի անվան ազգագրության ինստիտուտի ասպիրանտուրայում: 1986 թվականին վերադարձել է հայրենիք եւ աշխատանքի անցել Հադրութի շրջանի պատմաերկրագիտական թանգարանում` որպես տնօրեն: 1990 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական թեզ: Արցախի ազատագրական պայքարի առաջամարտիկներից եւ կազմակերպիչներից է, զինված ազատագրական պայքարի ջատագով: 1991 թվականի դեկտեմբերին ընտրվել է Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր, 1992 թվականի հունվարին` Գերագույն Խորհրդի նախագահ:

Արցախյան շարժման այն առաջամարտիներից էր, որ խորապես տիրապետում էր ազգային արժեքներին, ում համար ի վերուստ պարզ էր, որ մեր ժողովրդի գոյատեւման ու առաջընթացի խնդիրն անիրագործելի է առանց նրա հավաքական ուժի ու պայքարի: Կրելով իր մեջ այս բանաձեւման գաղափարները, միեւնույն ժամանակ օժտված լինելով մարդկային բարձր հատկանիշներով, նա շարժման հորձանուտում հայտնվեց որպես ազգային խորհրդանիշ, էթնիկական առողջ ինքնագիտակցությամբ օժտված անհատ: Եղել է Հադրութի` մեր ընդհանուր պայքարի ընդվզման կիզակետերից մեկի ինքնապաշտպանության առաջին հրամանատարներից: Հանդիսանալով նորանկախ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անդրանիկ ղեկավարը, նա իր պաշտոնավարության կարճ ժամանակամիջոցում, հիրավի, քիչ բան չարեց Արցախի պետական իշխանության, առաջին հերթին` ներկայացուցչական մարմնի` Գերագույն Խորհրդի կազմավորման ու բնականոն գործունեության կազմակերպման համար: Նրան էր վիճակված գլխավորել երկրի կառավարությունը ամենադժվար անցումային շրջանում, երբ իշխանության հին համակարգը փլուզվել էր, իսկ նորը նոր-նոր ծիլեր էր արձակում: Այդ ժամանակահատվածի ոչ միայն արտաքին քաղաքականության, այլեւ ներքաղաքական անչափ բարդ իրավիճակում նա կապող օղակ էր հանդիսանում: Ցամաքային կապ չունենալով արտաքին աշխարհի հետ` Արցախը շնչահեղձ էր լինում: Մահվան օղակի մեջ էր առնվել Ստեփանակերտը:

Ժողովուրդն ապրում էր անասելի պայմաններում: Ինքնապաշտպանության ուժերը հերթով չեզոքացնում էին թշնամու կրակակետերը: Այդ ծանր պահերին կարեւոր էր խուճապի չմատնվելը եւ մինչեւ վերջ շարունակել սկսած գործը: Երիտասարդ նախագահը չկորցրեց գլուխը: Նա գործում էր սառնասրտորեն, ըստ արժանավույն ընդունում բարձրաստիճան հյուրերին եւ Արցախի Հանրապետությունը ինչպես հարկն է ներկայացնում աշխարհին: Ի դեպ, երիտասարդ ու ժողովրդավար ղեկավարի կերպարը շատ նպաստեց Արցախի նկատմամբ աշխարհում համակրանք ստեղծելուն: Նա դարձավ Արցախի պետականության խորհրդանիշը, հերոսական կերպար, ով սակայն առ այսօր Արցախի հերոսի կոչման չի արժանացել:

1992 թվականի ապրիլի 14-ին եղերական ու առեղծվածային սպանությունը կտրեց նրա լուսավոր եւ արգասաբեր կյանքի թելը: Բայց նա հասցրել էր կատարել իր գլխավոր առաքելությունը. 1992 թվականի հունվարի 18-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Գերագույն Խորհուրդը ընդունեց պետական անկախության մասին հռչակագիրը:
Պատմության մեջ չկան դյուրին ճանապարհներով նվաճված հաղթանակներ` առանց զոհաբերությունների, զրկանքների, կորուստների ու հետեւողական պայքարի: Արցախյան շարժման մեծ պայքարի մեծ կորուստներից էր Արթուր Մկրտչյանը: Նրա զոհաբերության ոգին, անմնացորդ նվիրումը, գաղափարական անսակարկ հավատքը պետք է ուղենիշ լինի մեզ բոլորիս համար:

Արցախի մեր փոքր, անհաղթ ժողովուրդը հզոր է նրանով, որ ծնում է այնպիսի անհատներ, ովքեր իրենց ապրած կյանքով ցուցանում են, որ պայքարը դեռ չի ավարտվել, մենք դեռ երկար ու դժվարին ճանապարհ ունենք անցնելու. դա մեր պետականության կառուցման եւ միջազգային հանրության կողմից նրա ճանաչման պատվավոր ճանապարհն է:
Շնորհավոր ծնունդդ եւ հավերժ փառք հիշատակդ, Արթուր Մկրտչյան…
Շնորհավոր ընկեր…

Գրառումներ Արթուր Մկրտչյանի օրագրից
Շատերը հարցնում են, թե խմբերով լեռներն ընկնելով եւ հեղափոխություն կատարելով ազգ կազատվի:
Ազգի ազատությունը դյուրական գործ է, եթե սուտ հույս չդնենք հանգիստ կյանքի վրա, որը չունենք, քանի թուրքի ձեռքի տակ ենք եւ չխաբվենք հարստություններով, որ մերը չէ: Մտածեք, որ մեր կյանքը կարճ է, շատերը խելքի չեկած ու աշխարհ չտեսած: Տեսնողներն էլ ապրում են շատ շատ 50, 60 կամ 70 տարի: Երբ էլ լինի` մեռնելու ենք: Բայց եթե չսպասենք աստծո կամքին եւ ուզենանք մեր կամքով մեռնել, այն ժամանակ կազատվենք: Աստված մեզ ազատում է մարդ արարածի կենաց տանջանքերից, իսկ մարդն իրեն ազատում է մարդու փորձանքներից: Թե որ բոլոր հայերը երեկոյան ուխտ անեն մեռնել, առավոտյան արեւը դեռ չծագած` ազատ կլինեն:
Գեւորգ Չաուշ

Պայքարում պարտության վտանգը չպետք է մեզ հետ պահի այն գործի պաշտպանությունից, որը մենք արդարացի ենք համարում:
Աբրահամ Լինքոլն

Պատրաստեց` Սիրանուշ Սարգսյանը